Jak szybko można uszkodzić wątrobę? Alkohol, sterydy, leki

Wątroba sportowca jest narażona na urazy mechaniczne (np. w sportach walki, w których zadaje się uderzenia), przeciążenie wynikające ze stosowanej diety oraz uszkodzenia wywołane przez leki (np. stosowane w celach wzrostu masy mięśniowej).

1. Sterydy anaboliczno-androgenne (SAA) i SARM
2. Czy alkohol jest faktycznie tak szkodliwy dla wątroby?
3. Alkohol, a trzustka
4. Łączny wpływ wielu środków na wątrobę.
5. Niesteroidowe leki przeciwzapalne
6. Podsumowanie

Sterydy anaboliczno-androgenne (SAA) i SARM

Środki iniekcyjne z grupy SAA (np. boldenone, nandrolone, testosteron; metenolone np. Primobolan) cechuje mniejsza toksyczność, z kolei odmiany doustne mogą wyraźnie wpływać na funkcjonowanie wątroby. Wyjątkiem od reguły są iniekcyjne odmiany Anapolonu, Metanabolu (methandrostenolone) czy Winstrolu (stanozololu). One tylko na chwilę omijają wątrobę, więc domięśniowa droga podania niewiele tu zmienia w ostatecznym rozrachunku.

Odmiany SAA:

• Metanabol, methandrostenolone (istnieje w wielu odmianach np. wersja na wodzie do iniekcji, na oleju do iniekcji i w tabletkach, doustna).
• Winstrol (stanozolol; występuje w tabletkach oraz w roztworach kolorze mleka do iniekcji domięśniowej).
• Primobolan (metenolone); zarówno w tabletkach jak i w formie roztworu na oleju.
• Masteron (drostanolone).
• Trenbolone (roztwór na wodzie, na oleju i w tabletkach).
• Testosteron (na wodzie, na oleju i w tabletkach, czyli np. metylowany testosteron lub w wersji do wchłaniania drogą limfatyczną, niemetylowany, np. Andriol).

Istnieją kontrowersje dotyczące wpływu na wątrobę trenbolonu, ponadto istnieją wersje doustne środka i były sprzedawane jako „prohormony”. Tak samo stworzono Superdrol, był to doustny Masteron, w tej odmianie środek stał się wyjątkowo toksyczny dla wątroby. Powikłania wątrobowe związane ze stosowaniem sterydów anabolicznych obejmują: cholestazę, gruczolaki i gruczolakoraka wątroby, plamicę wątrobową (cysty z krwią w wątrobie; peliosis hepatis), martwicę komórek wątrobowych. Większość z tych efektów można odwrócić po odstawieniu sterydów, jednak zdarzają się ofiary śmiertelne lub osoby, które latami czekają na przeszczep wątroby.

Co szkodzi bardziej - sterydy czy sarm'y?

SARM są znacznie bardziej toksyczne dla wątroby w porównaniu do klasycznych sterydów, dlatego nie należy ich stosować. Opisano liczne przypadki powikłań i hospitalizacji u mężczyzn stosujących SARM.

Czy alkohol jest faktycznie tak szkodliwy dla wątroby?

Jeden z najsilniej zakorzenionych mitów dotyczących alkoholu mówi o negatywnym wpływie na wątrobę. Tak, to prawda, że alkohol nie sprzyja zdrowiu i niszczy wszystkie narządy, jednak w pierwszej kolejności martwiłbym się jego wpływem na odhamowanie prymitywnych zachowań, agresję i ryzykowne zachowania seksualne (np. choroby przenoszone drogą płciową). Etanol ma też niebagatelny wpływ na ilość zabójstw (50% jest związanych z alkoholem), wypadki drogowe (kierowcy, piesi), mózg i jego degenerację czy trzustkę (ostre zapalenie).

Polecamy również: Niszczące nawyki żywieniowe. Jak się ich pozbyć?

Naukowcy podają, że od 30% do 60% ofiar urazowego uszkodzenia mózgu (ang. traumatic brain injury) w momencie zdarzenia było pod wpływem alkoholu. Alkohol wywołuje negatywny, a w niektórych przypadkach wręcz niszczący wpływ na centralny układ nerwowy, jednak daje się on zaobserwować w późniejszym wieku (45-64 lata). Na ryzyko kilkukrotnie bardziej są narażeni mężczyźni (bo piją więcej alkoholu od kobiet).

W jednym z badań wzięto pod lupę 4000 mężczyzn, nałogowo pijących alkohol. Upośledzenie funkcji poznawczych stwierdzono u 82%, poalkoholowe uszkodzenie mózgu zidentyfikowano u 21%. Jeśli chodzi o wątrobę, to związana z alkoholem choroba wątroby (ARLD) dotyczyła kilku procent ludzi, kobiety były tu w mniejszości. Alkoholowa marskość wątroby stanowiła najwyższy odsetek w spektrum chorób ARLD – 32,9%.

Polecamy również: Jak działa testosteron? Najgłupsze mity o testosteronie!

Częstość występowania wodobrzusza w populacji ARLD była najwyższa (25,1%). Tylko proszę zwrócić uwagę, że naukowcy sugerują, że ok. 55% przypadków uszkodzeń wątroby dotyczy osób pijących co najmniej 20 lat (tak, dwadzieścia!) i przy założeniu spożywania ponad 140 g etanolu dziennie (jedno piwo ~25 g etanolu w 0,5 l). Na dodatek nie wiemy, co jest skutkiem a co przyczyną, ponieważ co piąta osoba z badanej kohorty miała wirus zapalenia wątroby.

Alkohol, a trzustka

Pisałem wcześniej o trzustce i oto dowód: „Około 70% przypadków zapalenia trzustki wynika z przewlekłego, dużego spożycia alkoholu. Chociaż współczynnik zapadalności różni się w zależności od kraju, jasne jest, że ryzyko zachorowania na zapalenie trzustki wzrasta wraz ze zwiększaniem dawek alkoholu, a średnie spożycie alkoholu waha się od 80 do 150 g dziennie przez 10-15 lat”.

Polecamy również: Testosteron - hormon zdrady i niewierności?

Czyli z tego wynika, że potrzeba o wiele krótszego czasu i mniejszych dawek etanolu, by doprowadzić do uszkodzenia trzustki, niż do uszkodzenia wątroby. Alkohol jest powodem 66% przypadków zapalenia trzustki, wystarczy wypijać 80 g etanolu dziennie (odpowiednik 3 kufli zwykłego piwa dziennie). Mimo rozwoju medycyny, który nastąpił w ostatnich kilku dekadach, w przypadku pojawienia się ostrego i o ciężkim przebiegu zapalenia trzustki umiera nawet ponad 45% pacjentów.

Gdy naukowcy wzięli pod uwagę wszystkie przypadki zapalenia trzustki, to zgon dotyczył co piątego pacjenta. Umierało tylko ~2,2% osób z lżejszym, ale nawet 45,63% osób z ciężkim przebiegiem zapalenia trzustki (np. wywołanym alkoholem). Niemniej, jeśli ktoś kontynuuje wesoło nałóg, to może liczyć na jednoczesne uszkodzenie trzustki i wątroby. Banciu T., Suşan L. i wsp. zebrali dane dotyczące alkoholików w 1991 r. Badanie USG trzustki przeprowadzono u 120 osób, które przewlekle piły alkohol i były hospitalizowane z powodu chorób układu trawiennego (wątroby, przewodu pokarmowego) lub reumatycznych czy układu krążenia.

Polecamy również: Zabójcze odchudzanie - depresja i samobójstwa po Ozempicu i Victozie?

W siedemdziesięciu przypadkach (66%) stwierdzono zmiany strukturalne w trzustce o różnym stopniu nasilenia. U 50 pacjentów (41,5%) zmiany te były wyraźnie widoczne. W 50% przypadków występowała także alkoholowa choroba wątroby. Czyli tak, jak wspominałem wcześniej, alkohol niszczy wszystkie narządy, ale wątroba ma o wiele większy potencjał regeneracyjny. Dlatego wystarczy mniejsza dawka etanolu i krótsza przygoda z alkoholem, by zaszkodzić trzustce.

Łączny wpływ wielu środków na wątrobę.

I teraz bardzo ważne zastrzeżenie. Nie wiem, jak zachowa się wątroba, która jest poddana wpływowi sterydów anaboliczno-androgennych (szczególnie doustnych np. Metanabolu, Winstrolu, Oral-turinabolu), SARM, NLPZ (np. ibuprofenu), paracetamolu, alkoholu, diety wysokotłuszczowej i innych leków hepatotoksycznych („szkodliwych” dla wątroby). Dlatego trzeba się badać, wykonywać USG wątroby, a nie tylko „próby wątrobowe”.

Polecamy również: Aspiryna na redukcji - czy to ma sens?

Może się okazać, iż występują nasilone skutki uboczne, poprzez rozmaite mechanizmy np. związane z eliminacją etanolu i SAA przez wątrobę. Innymi słowy, możesz balansować na granicy choroby i nawet o tym nie wiedzieć. Wątroba ma duże rezerwy czynnościowe. Ironizując, nie ma zdrowych kulturystów, są tylko niedokładnie zbadani. Niedawno konsultowałem wyniki młodego mężczyzny, który miał wyraźnie przekroczone enzymy wątrobowe (dwukrotnie).

Nie nadużywa alkoholu, nie bierze sterydów anaboliczno-androgennych, nie stosuje przewlekle żadnych leków, odżywia się w sposób typowy dla sportów sylwetkowych (nieco za duża ilość protein), nie trenuje w sposób przesadny, nie cierpi z powodu żadnych chorób. Wszystkie inne wyniki wskazują, że jest okazem zdrowia. Co mogłem zrobić? Nic.

Polecamy również: Terapia testosteronem: fakty, mity, ryzyko

Zasugerowałem obniżenie podaży protein w diecie (3 g na kg masy ciała to „trochę” za dużo jak na cykl masowy), wykonanie USG wątroby i powtórzenie badań. Co najciekawsze, mężczyzna stosuje dość rozbudowaną suplementację prozdrowotną. Podejrzewałem, że może kupuje w Internecie sterydy lub SARM zakamuflowane jako „suplementy diety”, ale ta hipoteza też dość szybko upadła.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne

Większość ludzi lekceważy ibuprofen, diklofenak czy ketoprofen. To, że coś jest sprzedawane bez recepty i leży w marketach największych sieci handlowych czy osiedlowych sklepikach, nie oznacza, że jest bezpieczne dla zdrowia. Często powtarzam, iż alkohol jest jednym z najgorszych narkotyków, a jest dostępny wszędzie, w niektórych miejscach przez 24 godziny na dobę.

W 2020 r. w ramach przeglądu systematycznego badań naukowcy zestawili dane dotyczące polekowych uszkodzeń wątroby (DILI) z baz danych w różnych krajach.

Diklofenak sodowy był najczęstszą przyczyną uszkodzeń wątroby w Stanach Zjednoczonych (63%) i Islandii (100%), podczas gdy nimesulid częściej powodował DILI w Ameryce Łacińskiej (38%) i we Włoszech (39%). Z drugiej strony ibuprofen odpowiadał za większość przypadków DILI w hiszpańskim rejestrze DILI (29%), a także był licznie reprezentowany w indyjskim badaniu DILI (25%).

• W Hiszpanii w ciągu 21 lat odnotowano 871 przypadków uszkodzeń wątroby, 73 były spowodowane przez niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) takie, jak: ibuprofen, dikofenak sodowy, nimesulid, piroksykam, droksikam, naproxen (w kolejności malejącej).
• W Ameryce Południowej w ciągu 4 lat odnotowano 200 uszkodzeń polekowych wątroby, w tym 29 wywołanych przez NLPZ (najczęściej: nimesulid, diklofenak, ibuprofen, piroksykam).
• W USA w latach 2004-2013 odnotowano ponad 1200 przypadków polekowych uszkodzeń wątroby, w tym 30 wywołanych przez: diklofenak, meloksykam, celekoksyb, ibuprofen, etodolac, oxaprozynę, sulindac.
• W Islandii w ciągu 2 lat (2010-2011) odnotowano 96 przypadków polekowych uszkodzeń wątroby, w tym 6 wywołanych przez diklofenak sodowy.
• We Włoszech najczęściej uszkodzenia wątroby wywoływały: nimesulid, ketoprofen, diklofenak, ibuprofen (65 przypadków w ciągu 16 lat, uwzględniono lata 2000-2016).

Polecamy również: Nagła śmierć sercowa kulturystów. Skad się bierze przerost serca u sportowca?

Biorąc pod uwagę rozpowszechnienie NLPZ są one dość bezpieczne dla wątroby, jednak nie dla nerek czy dla układu sercowo-naczyniowego (poza aspiryną, która jest wyjątkiem). W Stanach Zjednoczonych 6% populacji deklaruje przyjmowanie co najmniej jednego NLPZ na receptę miesięcznie, a ponad 30 milionów ludzi na całym świecie przyjmuje NLPZ codziennie. Konwencjonalne NLPZ są na ogół dobrze tolerowane, ale mogą niekorzystnie wpływać na układ sercowo-naczyniowy, żołądek, jelita i nerki. Hepatotoksyczność związaną ze stosowaniem NLPZ uważa się za rzadką, a częstość jej występowania szacuje się na 1–23 przypadki na 100 000 pacjentolat.

Podsumowanie

Zarówno alkohol, sterydy anaboliczno-androgenne, jak i niesteroidowe leki przeciwzapalne mogą stanowić zagrożenie dla wątroby. Według wiedzy z ostatniej dekady zarówno sterydy anaboliczno-androgenne, jak i niesteroidowe leki przeciwzapalne mogą być bardzo groźne również dla nerek. Oszacowano, iż ryzyko uszkodzenia nerek związane ze stosowaniem NLPZ rośnie o 73% u młodszych ludzi, może być ponad 2,5-krotnie wyższe u ludzi w podeszłym wieku, a u osób z przewlekłą chorobą nerek może być nawet ponad pięciokrotnie wyższe! Jeśli ktoś decyduje się na przewlekłe stosowanie leków, to należy regularnie się badać (badania krwi, moczu, badania obrazowe) i konsultować kwestię z lekarzami.

Referencje:

Niu, X., Zhu, L., Xu, Y. et al. Global prevalence, incidence, and outcomes of alcohol related liver diseases: a systematic review and meta-analysis. BMC Public Health 23, 859 (2023). https://doi.org/10.1186/s12889-023-15749-x

Herreros-Villanueva M, Hijona E, Bañales JM, Cosme A, Bujanda L. Alcohol consumption on pancreatic diseases. World J Gastroenterol. 2013 Feb 7;19(5):638-47. doi: 10.3748/wjg.v19.i5.638. PMID: 23429423; PMCID: PMC3574589.

Banciu T, Suşan L, Jovin G, Sporea I, Văcariu V. Prevalence of chronic (latent) pancreatitis in hospitalized chronic consumers of alcohol. Rom J Intern Med. 1991 Jan-Jun;29(1-2):49-53. PMID: 1947712.

Brennan JH, Bernard S, Cameron PA, Rosenfeld JV, Mitra B. Ethanol and isolated traumatic brain injury. J Clin Neurosci. 2015 Sep;22(9):1375-81. doi: 10.1016/j.jocn.2015.02.030. Epub 2015 Jun 9. PMID: 26067542.

Heirene RM, Roderique-Davies G, Angelakis I, John B. Alcohol-Related Neurocognitive Disorders: A Naturalistic Study of Nosology and Estimation of Prevalence in South Wales, United Kingdom. J Stud Alcohol Drugs. 2020 Sep;81(5):584-594. PMID: 33028471.

Gilchrist G, Morrison DS. Prevalence of alcohol related brain damage among homeless hostel dwellers in Glasgow. Eur J Public Health. 2005 Dec;15(6):587-8. doi: 10.1093/eurpub/cki036. Epub 2005 Sep 14. PMID: 16162595.

Popa CC, Badiu DC, Rusu OC, Grigorean VT, Neagu SI, Strugaru CR. Mortality prognostic factors in acute pancreatitis. J Med Life. 2016 Oct-Dec;9(4):413-418. PMID: 27928447; PMCID: PMC5141403.

Zoubek, M. E., Lucena, M. I., Andrade, R. J., & Stephens, C. (2020). Systematic review: ibuprofen‐induced liver injury. Alimentary pharmacology & therapeutics, 51(6), 603-611.

Zhang X, Donnan PT, Bell S, Guthrie B. Non-steroidal anti-inflammatory drug induced acute kidney injury in the community dwelling general population and people with chronic kidney disease: systematic review and meta-analysis. BMC Nephrol. 2017 Aug 1;18(1):256. doi: 10.1186/s12882-017-0673-8. PMID: 28764659; PMCID: PMC5540416.