Hormon wzrostu: bomba z opóźnionym zapłonem

Hormon wzrostu jest niesamowicie rozpowszechnionym środkiem dopingującym. Niestety z kuracją wiążą się  skutki uboczne. Pierwszy problem dotyczył hormonu wzrostu pozyskiwanego od zmarłych ludzi. Przez wiele dekad tak właśnie pozyskiwano GH. Niestety trudno powiedzieć, ile osób sięgało po tego rodzaju preparaty - dane zestawione w pracach naukowych mogą być czubkiem góry lodowej. Przecież w większości danych naukowych nie ma żadnych informacji o dopingowej stronie kulturystyki.

Z tego samego powodu nie da się powiedzieć, ilu kulturystów zmarło z powodu dopingu, bo nikt tego nie bada. Tak naprawdę nie dowiemy się pewnie o większości zgonów, bo kto się przejmuje np. amatorami lub mniej znanymi zawodnikami profesjonalnymi. Być może ktoś dokona sekcji i analizy toksykologicznej w sporadycznych przypadkach najbardziej znanych lub wyjątkowo młodych zawodników.

Hormon wzrostu – tykająca bomba

Pierwszy przypadek jatrogennej choroby Creutzfeldta-Jakoba (CJD) został odnotowany w 1974 r. pacjent otrzymał przeszczep rogówki, a tkanka była pobrana od zarażonych zwłok (okazały się być zakażone prionami). Jatrogenna choroba to znaczy wywołana przez człowieka - są to niekorzystne następstwa leczenia (w przypadku CJD może być to kontakt z hormonem, narzędziami, skażone narządy używane do przeszczepu, transfuzja krwi itd.).

W następnych latach identyfikowano kolejne źródła infekcji: stereotaktyczne elektrody do elektroencefalogramu, użycie hormonu wzrostu, skażone instrumenty neurochirurgiczne, przeszczep opony twardej lub przysadki ze zwłok, a także wtórne produkty krwi wywołujące CJD.

W jednym z badań zebrano dane o 267 przypadkach jatrogennej choroby Creutzfeldta-Jakoba (CJD). Okazało się, iż stosowanie hormonu wzrostu (lub przeszczepy niektórych narządów, np. opony twardej) może wywoływać nieuleczalną chorobę degeneracyjną.

Paul Brown i wielu innych naukowców zebrało dane na temat CJD u ludzi. Okazało się, iż w cytowanych badaniach opisano 226 przypadków CJD wywołanych pozyskiwanym od zmarłych hormonem wzrostu, a tylko 4 gonadotropinami. Z transfuzją krwi miały związek tylko 3 przypadki, z przeszczepem opony twardej 228 przypadków (w tym aż 142 w Japonii).

Co to jest jatrogenna choroba Creutzfeldta-Jakoba?

CJD jest gwałtownie postępującą chorobą prowadzącą do otępienia. Rozwój choroby od początkowych niewielkich zaburzeń pamięci i zachowania zajmuje zwykle tylko 7 miesięcy, wg danych z renomowanej książki „Robbins Patologia”. Wg innych danych, śmierć następuje do roku czasu. CJD powoduje utratę neuronów, tworzenie małych wakuol. Wg obecnych danych, różne warianty CJD są wywoływane przez białko prionowe. Powoduje ono zmiany konformacyjne struktury białek, z którymi ma kontakt.

W przebiegu CJD mogą występować: labilność emocjonalna, halucynacje, zachowania agresywne, wzmożone napięcie mięśniowe i niespodziewane, gwałtowne, szarpiące i krótkotrwałe skurcze mięśni (mioklonie), brak kontaktu z otoczeniem (nie odpowiadanie na pytania itd.), zaburzenia równowagi (łatwość upadania), nie poznawanie bliskich osób, brak orientacji w otoczeniu (chory nie wie  np. jaki jest dzień, rok, kim jest i gdzie jest).

Skażony hormon wzrostu

Obecna ogólnoświatowa  liczba przypadków CJD związanych z hormonem wzrostu wynosi 226. Większość przypadków wystąpiła we Francji (119 przypadków na 1880 biorców; chorowało 6,3% stosujących środek), Wielkiej Brytanii (65 przypadków i 1800 biorców; chorowało 3,6% stosujących środek) oraz Stanach Zjednoczonych (29 przypadków i 7700 odbiorców; chorowało 0,4% stosujących środek).

We Francji dalsze obserwacje epidemiologiczne ujawniły, że wszystkie 119 przypadków wystąpiło w grupie 1170 pacjentów otrzymujących leczenie trwające do 20 miesięcy, w okresie od grudnia 1983 r. do lipca 1985 r. Najprawdopodobniej ta partia leku była skażona wskutek zaniedbań, kiepskiej jakości surowca itd. Od 2008 r. nie zidentyfikowano żadnego nowego przypadku CJD.

W Zjednoczonym Królestwie nie ma widocznego wzorca kohorty, a przypadki nadal występują - średnio około 2 rocznie (tylko 1 w 2011 r.).

W Stanach Zjednoczonych CJD nie wystąpił u żadnego pacjenta, który rozpoczął leczenie po 1977 r., w którym to roku wprowadzono wysoce selektywny etap chromatografii kolumnowej. Od 2003 r. zidentyfikowano tylko 2 nowe przypadki CJD (1 w 2007 r. i 1 w 2009 r.). Szacuje się, że ≈ 2700 pacjentów otrzymało leczenie hormonem wzrostu przed 1977 r., więc ryzyko względne dotyczące tej kohorty w USA wynosi 1,1%. Skorygowane wskaźniki w innych krajach wynoszą: 10,2% we Francji, 3,6% w Wielkiej Brytanii i 1,1% w Stanach Zjednoczonych.

Skażony hormon wzrostu wywołał łącznie 226 przypadków, a wybrane z nich to:

• 119 przypadków we Francji,
• 65 w UK,
• 29 w USA,
• 6 w Nowej Zelandii,
• 2 w Brazylii,
• 2 w Niderlandach,
• po 1 przypadku w Austrii, Katarze, Irlandii.

Dla porównania, narzędzia chirurgiczne spowodowały tylko 4 przypadki, igły do EEG 2 przypadki, a przeszczep rogówki też tylko 2 przypadki.

Nieuleczalna choroba CJD rozwija się u od 0.3% do 4.4% stosujących hormon wzrostu, z kolei przeszczep opony twardej powoduje rozwijanie się CJD od 0,02% do 0,05% biorców. Większość przypadków tej ostatniej choroby występuje w Japonii. Uwaga: proszę odróżniać GH od rhGH. Ten drugi rodzaj hormonu wzrostu jest bezpieczny pod względem wywoływania CJD, gdyż jest wytwarzany metodą inżynierii genetycznej, a nie pozyskiwany od zmarłych. GH oznacza hormon wzrostu pozyskiwany od zmarłych lub występujący naturalnie u żywych. Największym problemem są okresy inkubacji CJD wynoszące do 30 lat.

W Wielkiej Brytanii CJD u ludzi było wywołane nie tylko stosowaniem hormonu wzrostu, ale też gonadotropiny pozyskiwanej z przysadki mózgowej zmarłych ludzi. W Wielkiej Brytanii 1908 osób było narażonych na potencjalnie zanieczyszczony hormon wzrostu, z których 6 do tej pory wykazało objawy CJD. Biorąc pod uwagę niesamowicie długi okres inkubacji choroby, to wcale nie musi być koniec. Te dane pochodzą z 1991 roku. W UK wykazano, iż prawdopodobnie CJD jest uwarunkowany specyficznymi genami, dlatego choroba nie dotyka wszystkich, którzy brali hormon wzrostu, mieli przeszczep opony twardej lub innego narządu.

Podsumowanie

Nie wiemy, ile osób sięgało po klasyczny hormon wzrostu pozyskiwany od zmarłych. Słyszałem o takich przypadkach, ale nie wiem, ile jest w nich prawdy. Oficjalne dane mówią o stosunkowo niewielkiej ilości osób zainfekowanych CJD wskutek kontaktu ze skażonym hormonem wzrostu, ale czy te dane nie są czasem czubkiem góry lodowej? Tego się już raczej nie dowiemy.

W latach 90. XX wieku popularność zyskał rhGH (razem z insuliną), więc problem infekcji CJD powiązanej z tym źródłem już nie istnieje. To nie znaczy, że hormon wzrostu jest bezpieczny. Teraz wiemy, iż np. powoduje nieodwracalne zmiany w sercu i znacząco skraca życie kulturystów. Paul Brown i in. sugerują, iż istnieje możliwość przeniesienia zakażenia vCJD (odmiany spotykanej od 1995 r. np. w UK) między ludźmi. Mechanizm dotyczy wykorzystania tkanek lub płynów np. od ludzi, którzy zachorowali na prionową chorobę występującą u zwierząt. Nie wiemy też, czy na chorobę nie są narażeni np. myśliwi, którzy jedzą zwierzęta, które mogą być nosicielami prionów. W końcu skażone mogą być narzędzia chirurgiczne, co stanowi nowe wyzwanie, bo priony są bardzo odporne.

Referencje:

P. Brown i in. „Iatrogenic Creutzfeldt–Jakob disease at the millennium”  https://n.neurology.org/content/55/8/1075.short

J.Collinge i in. „Genetic predisposition to iatrogenic Creutzfeldt-Jakob disease” https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/014067369193128V

Kumar, Abbas, Aster ; “ Robbins. PATOLOGIA” II wydanie

dr n. med. Marta Swarowska-Skuza „Choroba Creutzfeldta-Jakoba – opis przypadków klinicznych” https://podyplomie.pl/neurologia/31860,choroba-creutzfeldta-jakoba-opis-przypadkow-klinicznych