Triada sportsmenek - dieta, brak miesiączki i gęstość kości

„Triada sportsmenek” to zależność między niskaloryczną dietą, zaburzeniami miesiączkowania i zmniejszoną gęstością mineralną kości. Jednak współwystępowanie nie oznacza od razu związku przyczynowo-skutkowego.

1. Skąd się bierze wtórny brak miesiączki?
2. Jaką rolę ma FSH i LH u kobiety?
3. Czy to triada sportsmenek, fentermina czy sterydy?
4. Podsumowanie

Istnieją dziesiątki przyczyn zaburzeń miesiączkowania u kobiet, zmniejszenia gęstości mineralnej kości i prawdopodobnie jeszcze więcej występowania różnorakich zaburzeń odżywiania. Jednak warto przyjrzeć się bliżej skutkom ubocznym wywoływanym przez nagminnie nadużywane przez kobiety SAA, takie jak: boldenone, nandrolone, masteron, oxandrolone czy oral-turinabol.

Skąd się bierze wtórny brak miesiączki?

Ogólnie nawet 69% kobiet uprawiających sport, gdzie ważna jest estetyka i/lub niskie otłuszczenie ciała (np. kulturystyka, bieganie, balet, łyżwiarstwo figurowe), może cierpieć z powodu wtórnego braku miesiączki.

W populacji ogólnej zjawisko braku miesiączki występuje tylko u 2-5% pań. Do 70% elitarnych sportowców rywalizujących w dyscyplinach, gdzie istnieją kategorie wagowe, stosuje różne metody kontroli wagi ciała. Część z nich może powodować zaburzenia hormonalne. Częstość występowania poważniejszych zaburzeń odżywiania wśród rywalizujących na wysokim poziomie sportowym kobiet wynosi 16-47%.

Brak miesiączki może być spowodowany różnymi chorobami i nieprawidłowościami genetycznymi, a także niedoborem energii, a nawet stresem. Do przyczyn wtórnego braku miesiączki zalicza się także: czynnościową niewydolność podwzgórza, pourodzeniowy przerost nadnerczy, zespół policystycznych jajników (PCOS), pozapalne uszkodzenia okolicy podwzgórzowo-przysadkowej.

Brak miesiączki wynikający ze zmian dostępności energii jest czynnościowy brak miesiączki pochodzenia podwzgórzowego (FHA). Inni autorzy nazywają ten zespół podwzgórzowym zaburzeniem miesiączkowania w następstwie utraty masy ciała.

W jednym z badań, stężenia LH (hormonu luteinizującego) mierzono u 29 regularnie miesiączkujących, nieaktywnych fizycznie kobiet (w wieku 18-30 lat) przy kontrolowaniu wydatku energetycznego i dowozu energii. U większości kobiet pulsacja hormonu luteinizującego została zakłócona, gdy spożycie kalorii ograniczono do <30 kcal / kg masy beztłuszczowej dziennie.

Polecamy również: Wtórny brak miesiączki - sport, odchudzanie. Skutki braku miesiączki

Przykład: 60 kg kobieta, mająca 22% tkanki tłuszczowej, ma 13,2 kg tłuszczu oraz 46,8 kg masy beztłuszczowej. Czyli w tym przypadku, ograniczenie podaży do mniej niż 1404 kcal dziennie, prowadzi już do “hamowania hormonalnego”.

FHA może wywołać głodzenie się, stosowanie diety frutariańskiej (pozbawionej większości niezbędnych dla zdrowia składników), deficytowych diet eliminacyjnych, diety Dukana, diet 1200 kcal dziennie itd. FHA charakteryzuje się brakiem miesiączki z powodu tłumienia osi podwzgórze-przysadka-jajniki, bez możliwej do zidentyfikowania przyczyny anatomicznej lub organicznej. Ten rodzaj braku miesiączki, powszechnie związany z ćwiczeniami i stresem, jest najbardziej charakterystyczny dla młodych kobiet. FHA jest spowodowany zaburzeniem wydzielania gonadotropin, co ma wpływ na LH => jajniki.

Polecamy również: Doping u kobiet - jakie sterydy biorą kobiety? Skutki uboczne i efekty stosowania SAA

Jaką rolę ma FSH i LH u kobiety?

U kobiet LH (hormon luteinizujący) odpowiada za syntezę testosteronu (tak samo, jak u mężczyzn) w komórkach osłonki nabłonka pęcherzykowego. Dodatkowo odpowiada za: wywołanie owulacji, warunkuje przemianę pęcherzyka w ciałko żółte, kontroluję produkcję progesteronu (również powstaje w jajnikach, obok estrogenów i niewielkich ilości androgenów).

FSH (hormon folikulotropowy) współuczestniczy razem z LH w powstawaniu estradiolu z testosteronu (przy wykorzystaniu kompleksu enzymatycznego, aromatazy). Odpowiada ponadto za: wzrost jajników, dojrzewanie pęcherzyków, ekspresjareceptorów dla LH (w komórkach osłonki i komórkach warstwy ziarnistej), syntezę aromatazy, produkcję estrogenów.

Wskutek zaburzeń miesiączkowania pojawia się niedobór estrogenów, co może mieć wpływ na niską gęstość mineralną kości („złamania przeciążeniowe”), zaburzenia funkcjonowania układu krążenia (nieprawidłowy lipidogram), problem z utrzymaniem właściwej ilości tkanki tłuszczowej (estrogeny odpowiadają po części za jej regulację, obok np. hormonów tarczycy czy androgenów).

Kobiety cierpiące na brak miesiączki są narażone na 2-4 razy większe ryzyko złamania przeciążeniowego, niż ich zdrowe koleżanki. FHA może być również związany z nadaktywnością osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (powodując zwiększenie uwalniania kortyzolu) i zaburzeniami osi podwzgórze-przysadka-tarczyca (powodując różnorakie, ogólnoustrojowe skutki uboczne).

Czy to triada sportsmenek, fentermina czy sterydy?

Brakuje mi szerszych danych odnośnie stosowania SAA przez kobiety, ale tajemnicą poliszynela jest, iż wiele pań eksperymentuje z farmakologią.

Ogólnie, Gruber AJ i wsp. już w 2000 r. oszacowali, iż spośród 75 intensywnie trenujących kobiet, które zaproszono do badania, aż 25 (33%) sięgało w przeszłości po sterydy anaboliczno-androgenne. 14 (56%) pań zgłosiło objawy hipomanii podczas stosowania SAA, a 10 (40%) zgłosiło objawy depresji po   odstawienia SAA, ale żadna nie spełniała pełnych kryteriów dla hipomanii lub dużej depresji (ang. major depressive disorder). Hipomania to patologiczne wzmożenie nastroju. Może wystąpić np. po porodzie. Charakteryzuje ją wzmożona aktywność celowa, wielomówność, gonitwa myśli, rozpraszalność uwagi, zmniejszonapotrzeba snu.

Czyli mechanizm jest następujący: kobiety, które biorą SAA, często stosują restrykcyjne, wyniszczające diety. Często sięgają po kilka, kilkanaście dodatkowych leków (beta-mimetyki (np. clenbuterol), opioidy, środki odchudzające przypominające amfetaminę (np. Adipex), hormon wzrostu, IGF-1, insulinę, trucizny w rodzaju DNP). Zdarza się również, iż nie stronią od narkotyków.

Z samej swojej natury SAA wywołują zaburzenia wyglądu ciała, pozwalają na nienaturalne odtłuszczenie i utrzymanie nadmiarowej masy mięśniowej, która (u kobiet) nie jest możliwa do osiągnięcia bez farmakologii (pomińmy przypadek jeden na 100 000, czyli zaburzenia związane z syntezą miostatyny).

Sięganie po SAA powoduje wiele skutków, z których widoczne są najczęściej:

• Całkowity brak miesiączki (zniesienie normalnego cyklu). W sumie każda, nawet minimalna dawka SAA będzie miała wpływ na cykle miesiączkowe. Całkowitą supresję może wywołać 150-200 mg tygodniowo boldenonu, nandrolonu. Jest to dobrze udokumentowany skutek uboczny terapii już z czasów programu dopingowego NRD („14,25”).
• Maskulinizacja (wirylizacja) - wg słownika PWN, jest to wystąpienie u kobiety lub dziewczynki cech somatycznych męskich. Powoduje zmianę sylwetki ciała, nieprawidłowe owłosienie, łysienie czołowe, obniżenie skali głosu, a także zmiany w obrębie zewnętrznych narządów płciowych (m.in. przerost łechtaczki).
• Zaburzenia nastroju (w trakcie stosowania i po odstawieniu SAA; uwaga: identyczne objawy mogą wywołać zupełnie inne leki, np. fentermina czy sibutramina, oraz narkotyki, np. amfetamina, MDMA, metamfetamina, kokaina. Hoyoung An i wsp. opisali przypadki manii i depresji po użyciu Adipexu, ale nie istnieją przekonywujące, jednoznaczne dane w tym zakresie, Więcej danych jest o sibutraminie.).

Czyli tak naprawdę nie da się powiedzieć, czy u kobiety istniejące zaburzenia hormonalne, to wynik utrzymania odtłuszczenia sylwetki (stosowania restrykcyjnej diety niskoenergetycznej), sięgania po SAA (jeszcze bez wpływu na zmiany w sylwetce mogą one na długi czas zahamować normalne cykle miesięczne => wpływ na oś podwzgórze-przysadka-gonady) czy skutek sięgania po inne leki lub narkotyki.

Tak samo zaburzenia nastroju mogą wynikać z sięgania po SAA, ale też po „bliskich krewnych” amfetaminy (np. fentermina pod marką Adipex), a także wcześniej istniejących uwarunkowań (wcześniejsze epizody zaburzeń afektywnych: depresji, manii itd.).

Często trenujące kobiety cierpią też z powodu chronicznego niezadowolenia i ciągłej troski o sylwetkę. Komuś problem może wydawać się błahy, ale najprawdopodobniej z takiego właśnie powodu zmarła młoda dziewczyna, siostra mojego kolegi. W jej domu znaleziono DNP. Często po ten preparat sięgają zdesperowane młode kobiety. W sumie nie ma im się co dziwić: w reklamach - idealne sylwetki, na Facebooku i Instagramie - wzór-ideał, w prasie - idealne sylwetki, mężczyźni chcą oglądać... a jakże - idealne sylwetki. 

Młode kobiety często nie zdają sobie sprawy, iż to jedno wielkie oszustwo. Większość prezentowanych w sieci sylwetek jest mocno „wspomagana cyfrowo”. W rzeczywistości większość tych kobiet i mężczyzn wcale tak nie wygląda.

Dodam jeszcze, iż wiele pań chętnie sięga po nieznanego pochodzenia środki farmakologiczne lub leki wycofane z obrotu w większości krajów.

Przypomnę tylko, iż z tego względu obecnie nie stosuje się już powszechnie np. innych amin przypominających amfetaminę:

• Fendimetrazyny (miała za duży potencjał uzależniający) - jest w obrocie od 1975 r. (jeszcze można dostać ją na receptę).
• Diethylpropionu (za mało danych wskazywało na jego skuteczność) - w obrocie od 1959 r. (jeszcze można dostać ten preparat na receptę).
• Mazindolu  - dopuszczony do obrotu w 1973 r., obecnie środek wycofany, ze względu na nasilone skutki uboczne, jakie wywoływał.

Z obrotu wycofano także sibutraminę, amfetaminę (w USA występuje w niektórych lekach, np. pod nazwą Adzenys XR-ODT, Adzenys ER, Dyanavel XR, Evekeo), metamfetaminę, fenfluraminę, phenylpropanolaminę (norefedrynę), efedrynę (z suplementów diety, istnieje w lekach), rimonabant, phen-fen, mediator (benfluorex), DNP itd.

Podsumowanie

Nie wiemy, czy triada sportsmenek wynika z zaburzeń odżywiania, stresu, utrzymania niskiej masy ciała. A może wytłumaczeniem u niektórych pań jest sięganie po farmakologię? A może wszystko ma tu znaczenie?

Wiele środków, po które sięgają zawodniczki, wywołuje brak miesiączki. Ponadto pochodne DHT (np. winstrol) nie aromatyzują, więc przy braku estrogenów możliwe są różnorakie ogólnoustrojowe powikłania. SAA mają wpływ na hamowanie funkcji podwzgórza i przysadki, co ma niebagatelne znaczenie dla wydzielania LH i FSH. Estrogeny mają wpływ np. na kości, układ krążenia, stężenie IGF-1. Oprócz niedoboru estrogenów, przyczyną utraty masy kostnej u pacjentek z FHA jest niedobór IGF-1 (IGF-1 ma wpływ na chrząstki i kości), hiperkortyzolemia i/lub niedobór składników odżywczych.

Stres ma wpływ na wydzielanie gonadotropin, co obniża stężenie LH i FSH (skutek wiadomy). Ponadto stres ma wpływ na obniżenie stężenia dopaminy, co pozwala rozwinąć skrzydła prolaktynie => spadek LH, brak owulacji itd.).

Leczenie FHA jest skomplikowane i niejednokrotnie musi wiązać się z rezygnacją z uprawiania wyniszczającej organizm dyscypliny, np. wymagającej utrzymania nienormalnie niskiego otłuszczenia lub sięgania po danego rodzaju środki farmakologiczne (np. SAA w kobiecej kulturystyce).

Referencje:

https://szczepienia.pzh.gov.pl/faq/na-podstawie-jakich-kryteriow-ustala-sie-zwiazek-przyczynowo-skutkowy/

D. Klaassen i wsp. „Casarett and Doull’s TOXICOLOGY” 8 edycja, 2013 r.

Gruber AJ1, Pope HG Jr. „Psychiatric and medical effects of anabolic-androgenic steroid use in women.” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10601831

Rafał Jaeschke, Marcin Siwek, Dominika Dudek „Poporodowe zaburzenia nastroju – update 2012” https://www.termedia.pl/Artykul-pogladowy-Poporodowe-zaburzenia-nastroju-update-2012,46,19765,1,0.html

Hoyoung An, Hyunjoo Sohn, and Seockhoon Chung „Phentermine, Sibutramine and Affective Disorders” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3650299/

Grażyna Jarząbek-Bielecka, Elżbieta Sowińska-Przepiera, Andrzej Kędzia, Witold Kędzia „Problem zaburzeń miesiączkowania u dziewcząt” http://www.endokrynologiapediatryczna.pl/contents/files/a_1713.pdf

Taraneh Gharib Nazem, BA and Kathryn E. Ackerman „The Female Athlete Triad” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3435916/

Elżbieta Sowińska-Przepiera , Elżbieta Andrysiak-Mamos  , Grażyna Jarząbek-Bielecka, Aleksandra Walkowiak 1 , Lilianna Osowicz-Korolonek, Małgorzata Syrenicz , Witold Kędzia, Anhelli Syrenicz  „Czynnościowy podwzgórzowy brak miesiączki – trudności diagnostyczne, monitorowanie i leczenie” https://journals.viamedica.pl/endokrynologia_polska/article/view/EP.2015.0033/30771