DOBOWY BILANS JONU WODOROWEGO
Określenie "równowaga kwasowo-zasadowa" niesie z sobą bilansowy charakter
gospodarki jonem wodorowym w ustroju. "Przychody" w tej gospodarce mają
ostatecznie jedno źródło. Są to zakwaszające i alkalizujące półprodukty lub
produkty końcowe procesów metabolicznych. Do procesów tych zalicza się:
przemianę podstawową, metabolizm spożytych pokarmów oraz spalania towa rzyszące aktywności fizycznej. W warunkach spoczynkowych podsumowane
"przychody" ustroju składają się z:
a) około 15 moli CO2 (bezwodnika kwasu węglowego), który jako lotny
produkt przemian jest wydalany przez płuca i nie zakwasza ustroju;
b) około 240 mmoli nielotnych kwasów;
c) około 170 mmoli zasad.
Ad a) W warunkach podstawowych żywy ustrój produkuje około 200-230
ml min-1 (9-10 mmolmin- 1), czyli około 330 1 (« 15 moli) CO2 dziennie.
Głównym źródłem CO2 jest metabolizm komórkowy: utlenianie węglowodanów
i tłuszczów. Drugim źródłem CO2 jest uwalnianie go z ustrojowych zapasów
HCO 3 przez mocne kwasy nielotne. Chociaż sam CO2 nie zakwasza ustroju, to
odgrywa szczególną rolę w gospodarce jonem H + :
1) jako słaby kwas tworzy z anionem wodorowęglanowym układ buforowy
CO2/HCO3
-, który wyłapuje każdy nowy jon H + , przyłącza do HCO-
3
i zamienia w obojętne (z punktu widzenia równowagi kwasowo-zasadowej)
związki: CO2 i H2O;
2) dzięki lotności CO2 i wentylacji płuc jest to buforowanie w systemie
otwartym, tj. z wydalaniem CO2 do atmosfery;
3) dzięki przechodzeniu CO2 przez błonę komórkową (pomimo jednoczesnej
nieprzepuszczalności błony komórkowej dla jonów HCO-
3 )układ
buforowy CO2/HCO-
3 jest aktywny zarówno zewnątrz-, jak i wewnątrzkomórkowo;
4) dostępność buforu, szybkość buforowania oraz ciągłość wydalania CO2
do atmosfery umożliwia natychmiastowe buforowanie w przestrzeni
pozakomórkowej (w ciągu sekund) i kompensowanie oddechowe zaburzeń
metabolicznych (w ciągu minut);
5) wodorowęglany w znacznych ilościach mogą być filtrowane, reabsorbowane
i -jako jedyna zasada - regenerowane w nerkach; umożliwia to
doraźną (w ciągu 1-2 dni) kompensację nerkową zaburzeń oddechowych
oraz ostateczne wyrównywanie zaburzeń metabolicznych;
6) w tkankach ustroju mieści się ponad 5 moli CO2 (około 120 1) w postaci:
węglanów w kościach, jako CO2 rozpuszczony w tłuszczach, jako CO2
związany z aminokwasami (karbaminiany) oraz w postaci wodorowęglanów.
Dlatego zmiany prężności CO2 w przypadku hiperwentylacji lub
hipowentylacji zachodzą nieco wolniej niż w przypadku zmian prężności
O2, którego zapas w ustroju przy oddychaniu powietrzem sięga jedynie
1500 ml.
Ad b) Powstanie około 240 mmoli nielotnych kwasów w ustroju jest
następstwem:
1) utleniania aminokwasów kationowych (lizyna, arginina, histydyna)
i uwolnienia około 140 mmoli kwasu solnego;
2) utleniania aminokwasów zawierających siarkę (cysteina, metionina),
z czego powstaje około 70 mmoli kwasu siarkowego;
3) hydrolizy estrów fosforowych, uwalniających około 30 mmoli kwasu
fosforowego;
4) uwalniania w niewielkiej ilości kwasów organicznych nie metabolizujących
się do CO2 (kwas moczowy, glukuronowy, hipurowy).
389
Ad c) Powstanie około 170 mmoli zasad jest wynikiem:
1) rozkładu aminokwasów anionowych (glutaminian, asparaginian) z uwolnieniem
około 110 mmoli wodorowęglanów;
2) rozkładu metabolizujących się do CO2 anionów organicznych (cytrynian,
octan, glukonian, mleczan, jabłczan, szczawian, hydroksymaślan)
z uwolnieniem około 60 mmoli wodorowęglanów.
Z przedstawionych danych wynika, że katabolizm białek (wlicza się tu
zarówno białka pokarmowe, jak i endogenne) dostarcza aminokwasów zakwaszających
ustrój (około 210 mmoli) i alkalizujących (około 110 mmoli),
z przewagą tych pierwszych. Dieta bogatobiałkowa (mięsna) będzie wywierała
wpływ zakwaszający. Natomiast diety: mleczna, jarska, wegetariańska, które
zawierają wiele metabolizujących się do CO2 anionów organicznych, mają
alkalizujący wpływ na ustrój.
"Rozchody" w gospodarce jonem H+ dokonują się w warunkach zdrowia
głównie przez wentylację płuc (doraźnie) i filtrację nerkową (ostatecznie).
Uwalniane w procesach metabolicznych jony wodorowe są w około 50%
przyłączane do obecnych w ICF i ECF wodorowęglanów, tworząc H2CO3
i następnie pod wpływem anhydrazy węglanowej - H2O i CO2. Milimolowe ilości
CO2, powstałe w opisanym procesie "miareczkowania" ustrojowych zasobów
wodorowęglanów, dołączają się do molowych ilości CO2, powstających w procesach
utleniania tkankowego i wydalanych przez wentylację płuc. Pozostałe 50%
uwalnianych jonów wodorowych łączy się z innymi układami buforowymi
ustroju (m.in. fosforanami2", hemoglobinianami-, białczanami-), zapobiegając
większym wahaniom [H+]p i [H+]i . Bilans jonu wodorowego nie zmienia się
w czasie samego procesu buforowania. Dopiero wydalenie kwaśnego moczu
i regeneracja HCO-
3 w nerkach przywracają stan równowagi i likwidują
zaciągnięty dług wodorowęglanowy. Warto zwrócić uwagę, że ilość regenerowanych
milimoli HCO-
3 w nerkach odpowiada dokładnie ilości milimoli H+ ,
którymi ustrój został obciążony. Ze stolcem wydalane są wodorowęglany
w ilości 20-40 mmoli na dobę. Z bilansu "przychodów" i "rozchodów" wynika,
że aby utrzymać równowagę kwasowo-zasadową ustrój (w warunkach spoczynkowych)
winien codziennie wydalić przez płuca około 15 moli CO2, a z moczem:
240 - 170 = 70 mmoli jonu wodorowego. Wydalany mocz ma kwaśny odczyn
(pH może obniżać się do 4,5), przy czym jon wodorowy w moczu wydalany jest
w 2/3 w postaci jonu NH +
4 oraz w 1/3 w postaci H2PO-
4 (kwaśność miareczkowalna).
Równocześnie w obu nerkowych procesach odkwaszania ustroju ma miejsce
regeneracja wodorowęglanów, w wyniku czego odtwarza się pojemność buforowa
ustroju.
Fragment z "Podstaw fizjologii wysiłku fizycznego"
pzdr/
TRENER PERSONALNY/(PSYCHO)DIETETYK ONLINE. POMOC W UKŁADANIU DIET I TRENINGOW ONLINE.
KONTAKT: [email protected]