Izotoniki należą do suplementów diety, które często są niedoceniane i pomijane. Ich zastosowanie sprzyja utrzymaniu równowagi wodno-elektrolitowej komórek organizmu, co ma duże znaczenie zwłaszcza w kontekście aktywności fizycznej.
Nazwa odnosi się do ciśnienia osmotycznego płynów fizjologicznych i oznacza poziom osmolarności przygotowanego produktu taki, jaki występuje w niezaburzonych warunkach w osoczu. „Izo” oznacza „taki sam”, natomiast „toniczność” w tym kontekście to wpływ na aktywną wymianę płynów przez błonę komórkową.
Ciśnienie osmotyczne i izotoniczność
Ciśnienie osmotyczne jest jednym z elementów tak zwanej stałości środowiska wewnętrznego organizmu, czyli homeostazy. Mówiąc kolokwialnie - dotyczy stężenia związków rozpuszczonych w płynie wewnątrz- i zewnątrzkomórkowym i wpływa na przemieszczanie się tych płynów. Wśród elektrolitów rozpuszczonych poza komórką przeważa sód i chlor, natomiast wewnątrz jej głównym elektrolitem jest potas.
Składniki te wraz z glukozą stanowią bazę napojów izotonicznych, których osmolarność jest zbliżona do referencyjnej dla osocza, czyli około 290 mOsm. Wartość taką osiąga m.in. 5% roztwór glukozy, czy 0,85% roztwór chlorku sodu, czyli soli. Czynnikami wpływającymi na równowagę osmotyczną jest m.in. stan nawodnienia organizmu, poziom aktywności fizycznej, występujące urazy, infekcje czy zatrucia.
Nawadnianie organizmu
Liczne badania wykazały, że nawet lekkie odwodnienie organizmu może przyczyniać się do m.in. obniżenia wydolności wysiłkowej. Dotyczy to zwłaszcza sportowców uprawiających sporty wytrzymałościowe. Zaleca się, aby w tej grupie osób stosować napoje izotoniczne zarówno w trakcie, jak i po treningach czy zawodach.
Dysbalans wodno-elektrolitowy i nieprawidłowe ciśnienie osmotyczne komórek może prowadzić do szybszego męczenia się, wzmożonego pragnienia, przesuszania się skóry i ust, zaburzeń związanych z układem wydalniczym, bólów i zawrotów głowy czy skurczów mięśni i palpitacji serca. W skrajnych przypadkach odwodnienie może mieć tragiczne skutki.
Skład izotoników
W skład izotoników najczęściej wchodzi glukoza oraz elektrolity. Glukoza poza faktem nadania korzystnego smaku napojom izotonicznym wpływa na aktywność pompy sodowo-potasowej, która reguluje m.in. wymianę płynów komórkowych.
Oprócz wymienionych wcześniej sodu, chloru i potasu, jest to również magnez i wapń. Niekiedy w skład tego typu produktów wchodzą również inne dodatki wykazujące aktywność biologiczną i wpływ na zdrowie. Elektrolity, głównie sód, sprzyjają utrzymaniu nawodnienia komórek organizmu w warunkach zaburzeń homeostazy, takich jak intensywna aktywność fizyczna, czy przebywanie w bardzo wysokich temperaturach, czy wzmożone wydalanie moczu.
Zalecenia do stosowania izotoników
Elektrolity w towarzystwie glukozy powinny być spożywane nie tylko przez sportowców, ale również przez osoby pracujące fizycznie, czy niedostarczające odpowiedniej ilości wody oraz składników mineralnych w diecie, a także osoby nadużywające alkoholu. Za pomocą izotoników można w łatwy i smaczny sposób zapewnić optymalny stan nawodnienia, zwłaszcza w trudnych warunkach wpływających na homeostazę wodno-elektrolitową.
Źródło:
Von Duvillard SP, Braun WA, Markofski M, Beneke R, Leithäuser R. Fluids and hydration in prolonged endurance performance. Nutrition. 2004 Jul-Aug;20(7-8):651-6. doi: 10.1016/j.nut.2004.04.011. PMID: 15212747.
