Cynk – należy do pierwiastków śladowych o kluczowym znaczeniu. Pełni wiele podstawowych funkcji w organizmie (np. jako składnik lub aktywator enzymów). Bierze udział w metabolizmie białek, węglowodanów i tłuszczów, a także w syntezie i degradacji kwasów nukleinowych. Cynk odgrywa rolę w regeneracji naskórka, odpowiedzi immunologicznej, powstawaniu i różnicowaniu się komórek krwi.
Ze względu na swoje właściwości modulujące można go znaleźć w składzie produktów mających na celu zwiększenie odporności ustroju oraz w produktach poprawiających wydolność organizmu, wpływających na prawidłowy metabolizm energetyczny, sprawność seksualną oraz płodność. Ostrożne szacunki sugerują, że około 25% światowej populacji jest zagrożonych niedoborem cynku.
Niedobory cynku
Wyniki badań prowadzonych w Kolorado w latach 70. i 80. XX wieku wykazały, że u zdrowych niemowląt, małych dzieci i u tych w wieku przedszkolnym występował ograniczający wzrost ciała niedobór cynku. Sytuacji wiele nie poprawiło rutynowe wzbogacanie preparatów dla niemowląt cynkiem w latach 70. XX wieku.
Nie oznacza to zawsze, że powinno się zwiększać ilość cynku w tych produktach, tylko że istnieją inne czynniki mające wpływ na przyswajanie tego pierwiastka. Do dzisiaj się niewiele zmieniło w tej materii, przynajmniej tak sugerują wyniki dotyczące badania dotyczącego dzieci w wieku przedszkolnym w Teksasie. Oprócz różnic w przybieraniu na wadze (Eggar i wsp. 1999), zaobserwowano znaczący wpływ suplementacji cynkiem na odporność, funkcje poznawcze i rozwój. Goldenberg i wsp. w 1995 r. wykazali, iż suplementacja cynkiem ma wpływ na zwiększenie masy urodzeniowej niemowląt, których matki otrzymywały suplement w czasie ciąży.
Spadek stężenia cynku u sportowców
Wpływ treningu fizycznego na erytrocyty i stężenie cynku w osoczu badano u mężczyzn, którzy biegali 6 x w tygodniu po 5 km przez 10 tygodni. Okazało się, że po zakończonym cyklu treningowym u sportowców znacząco wzrosło maksymalne pochłanianie tlenu (VO2 max.) oraz osiągi w marszobiegu trwającym 12 minut.
Po treningu stwierdzono spadek stężenia cynku związanego z albuminą, jednak niestężenie cynku całkowitego lub związanego z alfa-2-makroglobuliną. Po całym cyklu treningowym odnotowano spadek stężenia cynku w ustroju. Ponadto po treningu odnotowano znaczące zmniejszenie stężenia żelaza i ferrytyny w osoczu, co wskazuje na utajoną niedokrwistość z niedoboru żelaza.
Wyniki tego badania sugerują, iż intensywny trening może prowadzić do niedoborów cynku, ponadto u sportowców dyscyplin wytrzymałościowych problemem może być też niedokrwistość z niedoboru żelaza i że poprzedza ona spadek stężenia cynku w ustroju.
Komentarz
Wbrew sugestiom Ohno H. i in. u sportowców np. dyscyplin siłowych rzadko występuje niedobór żelaza, problem dotyka raczej zawodników narażonych na tysiące powtarzanych uderzeń, czyli np. biegaczy długodystansowych. U nich możliwe są krwawienia z przewodu pokarmowego (utrata żelaza) oraz niedokrwistości hemolityczne, tj. związane z przedwczesnym zakończeniem czasu życia erytrocytów (wstrząsy, uszkodzenia erytrocytów związane z wysiłkiem, stres oksydacyjny itd.)
Ogólnie ustrój narażony na przeciążenia nie jest w stanie zrekompensować utraty czerwonych krwinek, wskutek czego odnotowuje się spadek hematokrytu oraz hemoglobiny. Dlatego taką rewolucję stanowiły przetoczenia krwi (świeża porcja erytrocytów) oraz doping trzema generacjami EPO (silne zwiększenie hematokrytu, umożliwiające skompensowanie strat ponoszonych w trakcie pracy). Było to obarczone znacznym ryzykiem powikłań i wpadki dopingowej (tak stracił medal olimpijski Tyler Hamilton, przetoczono mu … nie jego krew!).
Ponadto każdy mililitr koncentratu krwinek czerwonych zawiera 1 mg żelaza, a tylko około 2 mg żelaza dziennie jest tracone w wyniku złuszczania błony śluzowej przewodu pokarmowego, pacjenci po transfuzji uzyskują około 0,5 mg na kg na dobę żelaza (40 mg żelaza dla osoby ważącej 80 kg). Przeładowanie ustroju żelazem jest skrajnie niekorzystne i prowadzi do choroby (hemochromatoza).
Podsumowanie
Wyniki badań wskazują, iż aktywni sportowcy mogą potrzebować cynku, gdyż jego spadek jest widoczny i to nawet przy prowadzeniu średniointensywnego treningu (objętość 30 km tygodniowo nie jest przesadna). Ogólnie przed podaniem żelaza wypadałoby ustalić stężenie ferrytyny. Podawanie cynku ma sens i przynosi korzyści, o ile zachowuje się zdrowy rozsądek (podaż kilkunastu mg cynku dziennie powinna zaspokoić zapotrzebowanie na ten pierwiastek).
Referencje, badania, literatura:
Michael Hambidge Human Zinc Deficiency https://academic.oup.com/jn/article/130/5/1344S/4686363
Ohno H. Training effects on blood zinc levels in humans. https://europepmc.org/article/med/2125094
Thomas D Coates Physiology and Pathophysiology of Iron in Hemoglobin-Associated Diseases https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4940047/
