Istnieje szereg mechanizmów, w jaki ciało pozbywa się ciepła, np. wymienia ciepło z otoczeniem na drodze promieniowania (60%) oraz kondukcji, konwekcji i parowania. Nadmierna utrata na drodze każdego z tych zjawisk jest niekorzystna i powinna być niwelowana. W pewnym stopniu pocenie się może świadczyć o obciążeniu zawodnika wysiłkiem, ale nie do końca jest to adekwatny wskaźnik, jeśli chodzi o trening siłowy. Być może daje punkt odniesienia w przypadku ekstremalnych interwałów biegowych czy z ciężarami, ale na pewno nie klasycznego, kulturystycznego treningu siłowego. W trakcie sesji crossfit, obwodowej, spowodujesz powstanie wokół siebie kałuży, ale taki trening w nikły sposób wpłynie na zwiększenie Twojej siły czy masy. Właściwie osiągniesz wysokie tętno, „spalisz” trochę kalorii, pozbędziesz się sporo glikogenu, elektrolitów oraz wody.

Paradoksalnie możesz doprowadzić do ciężkich powikłań zdrowotnych (a nawet śmierci) pijąc „czystą” wodę lub napoje dedykowane dla sportowców w trakcie pracy wielogodzinnej (triatlon, maratony itd.), gdyż mają zbyt niskie stężenie sodu. Wszystkie napoje dla sportowców są hipotoniczne względem osocza, zawierają sód w stężeniu około 10–38 mmol / l. We krwi u zdrowego dorosłego powinno być 136-145 mEq / l lub 135-145 mmol / l sodu. [8] Jak widać, picie podobnych napojów, jak też i np. wody mineralnej, w określonych okolicznościach może być szkodliwe dla zdrowia. Tego typu przypadki zostały opisane w RPA w 1981 r. Dotyczyły sportowców biorących udział w zawodach wytrzymałościowych trwających ponad 7 h. Na przykład, w Gatorade łączna zawartość sodu i potasu (potas jest tak samo aktywny osmotycznie, jak sód) to tylko 23 mEq / l, w porównaniu z 145 mEq / l w osoczu. Nadmierne dostarczanie ww. napojów prowadzi do hiponatremii z rozcieńczenia. Jak podają Drabczyk R., Goncerz G.: "W literaturze znanych jest co najmniej 14 przypadków śmierci z powodu EAH (hiponatremii związanej z wysiłkiem fizycznym)".

odwodnienie organizmu

Jak dzielimy odwodnienie?

Odwodnienie ma 3 rodzaje: [1-3; 5]

  • hipotoniczne (zespół niedoboru sodu; utrata elektrolitów przewyższa utratę wody), np. długotrwała praca w niekorzystnych okolicznościach (wysoka temperatura), wpływ ma stosowanie: diuretyków, haloperidolu, heparyny, infuzje płynów bezelektrolitowych, inhibitory ACE, niesteroidowe leki przeciwzapalne, trójpierścieniowe leki antydepresyjne itd.,
  • hipertoniczne (utrata wody przewyższa utratę elektrolitów), np. możliwe przy nasilonym poceniu, po długotrwałym wysiłku fizycznym, szczególnie w niesprzyjających warunkach (nasłonecznienie, duża wysokość, wilgotność), przy przebywaniu w wysokiej temperaturze, na pustyni, w saunie itd.,
  • izotoniczne (utrata wody i elektrolitów w tych samych proporcjach), np. wymioty, biegunka, krwawienia (utrata krwi pełnej), ograniczenie podaży wody i elektrolitów.

Odwodnienie powoduje:

  • zmniejszenie objętości krwi obwodowej (hipowolemia),
  • względny wzrost ilości erytrocytów => zwiększenie hematokrytu i hemoglobiny => zwiększone ryzyko zakrzepowo-zatorowe,
  • zwiększenie resorpcji zwrotnej wody, zmniejszenie wydalania moczu (diurezy),
  • zmniejsza się trzewny przepływ krwi,
  • gorsze oddawanie ciepła do otoczenia => zmniejszony przepływ krwi, mechanizm 1: „zmniejszenie poszerzenia łożyska naczyń skórnych w trakcie wysiłku”,
  • zaburzenia termoregulacji => gorsze oddawanie ciepła do otoczenia, mechanizm 2: zmniejszenie produkcji potu,
  • zaburzenia termoregulacji => gorsze oddawanie ciepła do otoczenia, mechanizm 3: zmniejszony przepływ krwi przez łożysko skórne (zapewne swój udział może mieć też pobudzenie receptorów alfaadrenergicznych),
  • zawroty głowy,
  • tachykardię,
  • uszkodzenie nerek (ostra przednerkowa niewydolność nerek w przebiegu odwodnienia),
  • hiponatremię, spadek ilości sodu w ustroju (możliwa jest utrata do 2 l potu na godzinę, przy czym traci się 1,2 – 3,6 g chlorku sodu); uwaga – możliwa jest hiponatremia przy dostarczaniu nadmiaru płynów hipotonicznych, np. napojów dla sportowców, w pracy wielogodzinnej,
  • hiperosmolalność osocza,
  • aktywację układu RAA (renina-angiotensyna-aldosteron),
  • wzmożone pragnienie,
  • w skrajnych przypadkach: zaburzenia orientacji, nudności, drgawki, śpiączkę.

Ww. negatywne procesy mogą nasilać:

  • diuretyki (często stosowane przez kulturystów),
  • antagoniści receptorów m-cholinergicznych, antagoniści receptorów muskarynowych (np. atropina, skopolamina, bromek ipratropium); mechanizm – blokowanie wydzielania łez, śliny i potu,
  • selektywne beta-mimetyki, np. clenbuterol,
  • duże dawki kofeiny,
  • sterydy anaboliczno-androgenne – wpływ na hematokryt, ilość erytrocytów, czynniki krzepnięcia oraz fibrynolizy,
  • narkotyki z grup amfetamin i ich pochodne (amfetamina, metamfetamina, MDMA oraz mieszanki, np. stosowany w ADHD Adderall),
  • pośrednie sympatykomimetyki, np. efedryna,
  • trucizny, takie jak DNP, czasem stosowane w celach „odchudzających”,
  • haloperidol,
  • heparyna (często bezmyślnie polecana przez „guru z Youtube”),
  • niesteroidowe leki przeciwzapalne.

Czy odwodnienie może zabić?

W literaturze dotyczącej medycyny sądowej, przypadki śmiertelnego odwodnienia dotyczą głównie małych dzieci lub osób starszych, ubezwłasnowolnionych. Pośmiertna diagnoza śmiertelnego odwodnienia może być trudna do potwierdzenia, zwłaszcza jeśli wcześniejsze okoliczności są nieznane. Opisano przypadek 23-letniego mężczyzny, który zmarł podczas przetrzymywania przez 18 dni, w celi izolacyjnej, w areszcie policyjnym.

Wyniki autopsji były niespecyficzne, ale analiza płynu szklistego wykazała:

  • 192 mmol / L sodu (norma: 136-142 mmol / L)
  • 179 mmol / L chlorku (norma: 96-106 mmol / L)
  • 16 mmol / L potasu (norma: 3.5-5.0 mmol / L)
  • 352 μmol / L (3,98 mg / dL) kreatyniny (norma: 0.6-1.2 mg / dL lub 53.0-106.1 µmol / L)
  • 81 mmol / L (226,9 mg / dL ) azotu mocznika (norma: 208.2-416.4 µmol / L)

Wg norm ESAP 2015.

Na podstawie ustaleń i okoliczności przyczynę śmierci określono, jako poważne odwodnienie o skutku śmiertelnym. Ten przypadek ilustruje znaczenie wykonywania biochemii pośmiertnej.

Phillipa J. Malpas [8] opisuje także przykład dobrowolnej śmierci przez odwodnienie, którą wybrała kobieta mająca więcej, niż 80 lat. Zmarła po 9 dniach od zaprzestania przyjmowania płynów. Była nieuleczalnie chora i niewiele dało się w jej przypadku zrobić (a eutanazja nie wchodzi w grę w Nowej Zelandii). Występowała u niej niestabilna arytmia oraz ból nóg spowodowany zaawansowaną miażdżycową niedokrwienną chorobą kończyn dolnych. Nie dało się założyć stentów, a amputacja nie wchodziła w grę.

Kilka lat temu w trakcie marszu umarło 3 rekrutów do elitarnej jednostki (SAS), zabiło ich właśnie odwodnienie. Rano rozpoczynali marsz w temperaturze 19 stopni. Mieli przejść 16 mil (25.8 km) po dużych górach, w czasie poniżej 8 h i 48 minut, z plecakiem ważącym 22 kg. I to wystarczyło, by ich zabić - temperatura dochodziła do 30 stopni C. [9]

Odwodnienie po saunie

Sauna odwadnia, a to bardzo zły pomysł po treningu (gdzie często tracisz określoną ilość potu). Caldwell (1984) zbadał wpływ ćwiczeń, sauny i diuretyków na odwodnienie i spadek wagi ciała.

Wyniki:

  • utrata 2.3 ± 0.8 kg po intensywnych ćwiczeniach fizycznych,
  • utrata 3.5 ± 0.8 kg po skorzystaniu z sauny,
  • utrata 3.1 ± 0.8 kg po użyciu furosemidu (zakazanego środka odwadniającego i maskującego użycie dopingu).

Niestety, skorzystanie z sauny oznacza spadek objętości osocza aż o 10,3%, a użycie furosemidu o 14.1% (dawka 1.7 mg / kg m.c. w dwóch dawkach, na 16 h przed testami). Sauna odwadnia i źle wpływa na układ sercowo-naczyniowy, jeśli jesteś zaraz po sesji siłowej. Po treningu powinieneś się schłodzić, nawodnić i odpocząć, a nie odwadniać, ogrzewać i „męczyć” serce (znacząco zwiększać tętno i ciśnienie krwi). Osoby z nadwagą i nie wykonujące badań lekarskich nie powinny w ogóle korzystać z sauny. Pod dużym znakiem zapytania stoi także korzystanie z sauny u osób stosujących diuretyki czy alkohol. Nie należy zapominać, iż to właśnie odwodnienie jest główną przyczyną śmierci kulturystów. Uszkodzenia wątroby rozwijają się latami, silne odwodnienie organizmu może zabić w ciągu kilku godzin.

Podsumowanie

Z reguły w treningu kulturystycznym doskonale sprawdzi się zwykła woda. Oczywiście, jeśli trening jest bardzo ciężki i połączony z interwałami, można pokusić się o dodanie nie tylko BCAA, ale też glukozy (i umiarkowanej ilości fruktozy). Jeśli napój zawiera więcej, niż 6% węglowodanów, z reguły gorzej nawadnia. Mniejsza ilość węglowodanów przyspiesza przyswajanie napoju. Lepiej wytrenowani sportowcy dyscyplin wytrzymałościowych mogą spożytkować nawet 90 g węglowodanów na godzinę (~1.5-1.8 g / min.). Może być stosowana mieszanka np. 1.2 g glukozy + 0.6 g fruktozy na minutę pracy, obecnie wg badań fruktoza wraca do „łask”. Zupełnie inaczej ta kwestia wygląda w przypadku osób odchudzających się, wtedy należy dobrze przemyśleć sens podawania kolejnych cukrów w trakcie wysiłku, może to spowolnić odchudzanie. Osoby prowadzące wysiłek długotrwały (trwający dłużej, niż kilka godzin), powinny pomyśleć o dodaniu do roztworu niewielkiej ilości soli, same napoje izotoniczne czy sama woda nie są w tym przypadku wystarczające. W przypadku konieczności zapewnienia wyższego stopnia nawodnienia, napój powinien zawierać mniej węglowodanów (4-6%), a w celu przeciwdziałania hiponatremii, więcej sodu w litrze (dodatkowo ok. 0.7 – 1 g soli). Jeśli jest to konieczne, aby wymusić schłodzenie, napój może być podany z lodem (np. jeśli temperatura otoczenia przekracza 30°C).

Referencje:

Marek Kretowicz, Jacek Manitius „Odwodnienie jako przyczynek do rozważań nad chorobą z przegrzania — opis przypadku” https://journals.viamedica.pl/choroby_serca_i_naczyn/article/viewFile/12078/9956

Ilona Idasiak-Piechocka „Odwodnienie — patofizjologia i klinika” https://journals.viamedica.pl/forum_nefrologiczne/article/download/18592/14616

Praca pod redakcją K. Klukowskiego „Medycyna Sportowa” Medical Tribune, Polska; dr hab. Prof. Nadzw. AWF Aleksander Tyka „Co należy wiedzieć o saunie?”

E. Mutschler "Farmakologia i toksykologia", WYDANIE III

Magdalena Szklarek „Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej” http://a.umed.pl/pl/dydaktyka/doc/choroby_wewnetrzne/Gospodarka%20wodno-elektrolitowa%202013.pdf

Drabczyk R., Goncerz G.: „Hiponatremia związana z wysiłkiem fizycznym: podsumowanie stanowiska ekspertów międzynarodowej konferencji uzgodnieniowej”. Med. Prakt., 2016; 7-8: 15–22 https://www.mp.pl/treningzdrowotny/zasady-treningu/aktywnosc-fizyczna/146550,hiponatremia-zwiazana-z-wysilkiem-fizycznym

Zilg B1. „A Case of Fatal Dehydration During Police Custody” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30332499

Phillipa J Malpas, PhD „Dying Is Much More Difficult Than You’d Think: A Death By Dehydration” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5378484/

https://www.theguardian.com/uk-news/ng-interactive/2015/jul/14/sas-brecon-beacons-march-army-reservists

Zawarte treści mają charakter wyłącznie edukacyjny i informacyjny. Starannie dbamy o ich merytoryczną poprawność. Niemniej jednak, nie mają one na celu zastępować indywidualnej porady u specjalisty, dostosowanej do konkretnej sytuacji czytelnika.
Komentarze (0)