Czym jest zespół metaboliczny? Charakterystyczne dla niego są np. insulinooporność, hiperinsulinemia, upośledzony metabolizm glukozy lub cukrzyca typu 2, hipertriglicerydemia (wzrost LDL, spadek HDL), otyłość androidalna (tłuszcz wisceralny, czyli ulokowany w tułowiu, wokół narządów wewnętrznych), nadciśnienie tętnicze, hiperfibrynogenemia, zaburzenia fibrynolizy (wzrost stężenia homocysteiny), choroba wieńcowa.
Coraz więcej ludzi będzie chorować na cukrzycę, a bardzo często w pierwszym etapie towarzyszy jej właśnie insulinooporność.
Jakie czynniki mają wpływ na insulinooporność?
1. Dieta o wysokiej podaży tłuszczów
Wykazano, iż dostarczanie więcej, niż 37% energii z tłuszczów, ma wpływ na insulinooporność. Tego rodzaju dieta obok dostarczania nadmiaru energii względem zapotrzebowania i zwiększania wagi ciała, zmniejsza przyłączanie insuliny do jej receptorów i powoduje nadmierne odkładanie triacylogliceroli w mięśniach. Uwaga: niekoniecznie tak duży wpływ musi występować u osób aktywnych fizycznie, wymaga to dalszych badań.
2. Tłuszcz wisceralny
Zasoby tkanki tłuszczowej są ulokowane w postaci tłuszczu podskórnego, wewnątrz mięśni oraz w tułowiu (m.in.depozyty trzewne, czyli wisceralne, np. wewnątrz- i pozaotrzewnowe, sieciowe oraz międzynarządowe, np. okołowątrobowe). Występowanie tłuszczu wisceralnego jest skorelowane z cukrzycą typu II, insulinoopornością oraz innymi zaburzeniami glikemii.
3. Podaż tłuszczów trans w diecie
Wydaje się, iż tłuszcze trans mają znaczenie w rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, jednak ich wpływ na insulinooporność i cukrzycę typu II wymaga dalszych badań. Niemniej duża ilość tłuszczów trans wywołuje oporność insulinową. Prawdopodobnie efekty tłuszczów trans są nasilone u osób mających specyficzne uwarunkowania genetyczne. Ponadto w „Nurses' Health Study” wykazano związek między podażą tłuszczów trans a ryzykiem wystąpienia cukrzycy typu II. Zapewne tłuszcze trans mają wpływ na cytokiny prozapalne.
4. Kawa
Kawa dostarczająca dużej ilości kofeiny może pogorszyć wrażliwość insulinową o 39%.
5. Grelina (nasila lipolizę, stymuluje insulinooporność => działanie poprzez wyrzut GH).
6. Hormon wzrostu i jego mimetyki - środki stosowane w dopingu.
7. Słodzone napoje, soki.
Wg badań Odegaard AO i wsp. 2010 r. przeprowadzonych na 43 580 uczestnikach, osoby spożywające dwie lub więcej porcji słodzonych napojów tygodniowo były narażone na 42% większe ryzyko wystąpienia cukrzycy, porównaniu do osób, które rzadko sięgały po podobne produkty. Osoby spożywające dwie lub więcej porcji napojów owocowych tygodniowo były narażone na 29% większe ryzyko wystąpienia cukrzycy. Dotyczy to coli, toników, oranżad, soków z koncentratu, soków 100% (wyciskanych w domu) i innych źródeł cukrów. W badaniach Eshak ES i wsp. 2013 r. kobiety spożywające codziennie porcję słodzonego napoju były narażone na ponad dwukrotnie większe ryzyko wystąpienia cukrzycy typu II (w okresie 5 lat) i 79% większe ryzyko w okresie 10 lat. W badaniach Julie R. Palmer i wsp. 2008 r. dwie porcje lub więcej napojów słodzonych dziennie zwiększały ryzyko cukrzycy o 24%, z kolei dla napojów owocowych ryzyko było zwiększone o 31%.
8. Tłuszcze nasycone (SFA)
Wydaje się, iż zbyt duża podaż tego rodzaju tłuszczów w diecie zwiększa oporność insulinową i ryzyko cukrzycy. Badania epidemiologiczne wykazały związek między podażą SFA i cukrzycą (typu II). Z kolei zastąpienie tłuszczów nasyconych przez MUFA (jednonienasyconych) zwiększa tolerancję glukozy i korzystnie wpływa na ciśnienie krwi, ilość LDL i trójglicerydów. Niemniej wiele SFA pełni istotne role w ustroju człowieka, więc nie można twierdzić, iż nie powinny być elementem diety. Ponadto wiele badań z tego zakresu było prowadzonych tylko na zwierzętach lub in vitro. Nowsze badania wcale nie wykazują bezsprzecznego związku z ilością SFA w diecie i np. chorobami sercowo-naczyniowymi. W jednym z badań ogólne ryzyko śmierci z powodów sercowo-naczyniowych było tym niższe, im więcej było w diecie tłuszczów nasyconych (co zmienia o 180 stopni obecne wytyczne powielane w książkach i artykułach dla lekarzy!). Podobnie odnotowano spadek występowania poważnych chorób sercowo-naczyniowych.
9. Diety zawierające produkty o wysokim indeksie glikemicznym powiązano z opornością insulinową, podczas gdy pożywienie o niskim indeksie poprawiało tolerancję węglowodanów u pacjentów z cukrzycą typu II. Jednak warto pamiętać, iż w wielu wypadkach syntetyczny wskaźnik niewiele znaczy, jeśli nie uwzględnimy nie tylko indeksu, ale też ładunku glikemicznego. Ponadto, w określonych okolicznościach nawet kiepskie produkty żywnościowe (o wysokim IG) są korzystne dla sportowców i są szybko zużywane np. po wyczerpującym treningu.
Świeże owoce zmniejszają ryzyko
W okresie od czerwca 2004 r. do lipca 2008 r. w ogólnokrajowym badaniu wzięło udział 0,5 miliona dorosłych w wieku 30-79 lat (średnio w wieku 51 lat) z dziesięciu różnych miejscowości w Chinach. Podczas trwających około 7 lat obserwacji, odnotowano 9 504 nowych przypadków cukrzycy z grupy 482 591 uczestników (wcześniej nie była ona rozpoznana), z ogólną częstością występowania wynoszącą 2,8 na 1000 osobolat. Spośród 30 300 (5,9%) uczestników, którzy mieli cukrzycę na początku badania, wystąpiło 3 389 zgonów (ogólna śmiertelność 16,5 na 1000).
Ogółem, 18,8% uczestników zgłosiło spożywanie świeżych owoców codziennie, a 6,4% nigdy / rzadko. Osób, które nie spożywały owoców lub robiły to bardzo rzadko, było trzykrotnie więcej w grupie, w której wcześniej zdiagnozowano cukrzycę (18.9%), w porównaniu do osób, u których cukrzycę wykryto w badaniach screeningowych (6.7%) lub bez cukrzycy (6%).
Wśród osób bez cukrzycy na początku eksperymentu większe spożycie owoców było związane ze znacznie niższym ryzykiem rozwoju cukrzycy. Oszacowano, iż ryzyko było o 12% mniejsze dla osób, które codziennie jadły owoce, w porównaniu do tych, które ich nie spożywały.
Wśród osób z wyjściowo zdiagnozowaną cukrzycą większe spożycie świeżych owoców wiązało się z:
- niższym ryzykiem zgonu z jakiejkolwiek przyczyny (o 17%),
- niższym ryzykiem zgonu z powodu choroby niedokrwiennej serca, udaru mózgu i choroby naczyń obwodowych (o 13%),
- niższym ryzykiem powikłań z powodu wystąpienia nefropatii, retinopatii i neuropatii (o 28%).
Nie należy zapominać o tym, iż owoce nie są sobie równe. Jabłka, czereśnie, pomarańcze, gruszki, porzeczki, maliny oraz jagody mogą być bardziej korzystne ze względu na niski indeks glikemiczny. Z kolei ananasy, banany, kiwi, winogrona, daktyle suszone mogą być mniej polecane. Jednakże wiele badań wiąże owoce z niskim, jak i wysokim IG, z niższym ryzykiem rozwoju cukrzycy.
Wydaje się, iż najlepszym sposobem unikania insulinooporności jest regularny wysiłek fizyczny o składowych: aerobowej, interwałowej i siłowej oraz zbilansowana dieta.
Referencje:
Martin O. Weickert “Nutritional Modulation of Insulin Resistance” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3820526/
Dr Mahshid Dehghan, „Associations of fats and carbohydrate intake with cardiovascular disease and mortality in 18 countries from five continents (PURE): a prospective cohort study” http://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(17)32252-3/abstract
Julie R. Palmer „Sugar-Sweetened Beverages and Incidence of Type 2 Diabetes Mellitus in African American Women” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2708080/
Odegaard AO1, Koh WP, Arakawa K, Yu MC, Pereira MA. „Soft drink and juice consumption and risk of physician-diagnosed incident type 2 diabetes: the Singapore Chinese Health Study” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20160170
Muraki I, Imamura F, Manson JE, Hu FB, Willett WC, van Dam RM, i wsp.(2013) Fruit consumption and risk of type 2 diabetes: results from three prospective longitudinal cohort studies. BMJ 347: f5001 doi:
E.G.Reis, José G.Dórea, Teresa H.M.da Costa “Effects of coffee consumption on glucose metabolism: A systematic review of clinical trials” https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2225411018300014#bib15
Derek M. Huffman1,3 and Nir Barzilai “Role of Visceral Adipose Tissue in Aging” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2779572/
Usui C1, Asaka M, Kawano H, Aoyama T, Ishijima T, Sakamoto S, Higuchi M. “Visceral fat is a strong predictor of insulin resistance regardless of cardiorespiratory fitness in non-diabetic people”. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20495292
Bardzo dobry artykuł :)