W XXI wieku często sugeruje się szybkie rozwiązania problemów. W przypadku zdrowia i szeroko pojętego funkcjonowania ludzkiego ustroju takie postępowanie może być bardziej szkodliwe niż pożyteczne.
Przykład: „czujesz się trochę zmęczony i jesteś mniej zmotywowany do ćwiczeń w ciągu ostatnich kilku tygodni. Co więcej, jesteś bardziej zdyszany podczas ćwiczeń, a Twoje tętno jest wyższe niż zwykle. Sądzisz, iż powodem jest przetrenowanie i bierzesz kilka dni wolnego. […] Może to być przetrenowanie, które powoduje zmęczenie, ale jest inna możliwość. Możesz mieć niedobór żelaza”. W rzeczywistości powodem mogą być: kiepska dieta (brak składników odżywczych), niewydolność nadnerczy lub hiperkortyzolemia (przewlekle podwyższone stężenie kortyzolu), niewystarczająco kaloryczna dieta (np. redukcja tkanki tłuszczowej), nadużywanie alkoholu, sięganie po narkotyki, zaburzona regeneracja (kiepski jakościowo lub za krótki sen), zaburzenia hormonalne (wywołane np. stosowanymi lekami np. rozprzęganie fosforylacji oksydacyjnej, tłumienie produkcji testosteronu w jądrach), zatrucie przewlekłe tlenkiem węgla lub początek poważnej choroby wyniszczającej ustrój, która w ten sposób się manifestuje (nowotwory, spadek wydolności serca, upośledzenie funkcji lewej komory, uszkodzenia płuc np. pocovidowe, zaburzenia metabolizmu glukozy, uszkodzenia wątroby itd.). Przyczyn może być wiele i wcale nie musi mieć to wiele wspólnego z żelazem. Dlatego nie jestem zwolennikiem konsultacji stanu zdrowia przez Internet oraz mieszania się „znachorów”, „szamanów” i „uzdrowicieli ludzkości” do medycyny. Leczenie zostawmy lekarzom, a nie stosujmy bez zastanowienia niesprawdzonych, choć modnych sposobów. Bardzo często alternatywne terapie zdrowotne przynoszą więcej szkody niż pożytku.
Skąd bierze się zmęczenie?
Według naukowców zmęczenie jest jedną z najczęstszych dolegliwości spotykanych podstawowej opiece zdrowotnej. Chociaż często samoogranicza się i wiąże się ze stresem psychospołecznym, pacjenci, ale także ich lekarze, często nie są pewni przyczyny i odpowiedniego postępowania diagnostycznego.
Naukowcy przeprowadzili przegląd systematyczny i metaanalizę badań dotyczących diagnostyki różnicowej zmęczenia w podstawowej opiece zdrowotnej. Zidentyfikowano 26 badań, które badały przyczyny zmęczenia występującego u pacjentów zgłaszających się do lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej. Najczęstszym rozpoznaniem różnicowym była depresja (18,5%). Poważne choroby somatyczne występowały rzadko, w 4,3% przypadków. Niedokrwistość dotyczyła tylko 2,8% przypadków, a nowotwory 0,6% przypadków. Zespół chronicznego zmęczenia dotyczył mniej niż 2% osób.
Ok, teraz załóżmy, iż ktoś „w ciemno” sugeruje podawać żelazo, bo ono uczestniczy w transporcie tlenu (kofaktor hemowy w hemoglobinie i mioglobinie) i reakcjach enzymatycznych. To wspaniale, ale co ono pomoże na depresję, poważne choroby somatyczne, nowotwory czy zespół chronicznego zmęczenia? Nie pomoże, a może zaszkodzić, bo w nadmiarze żelazo jak wszystko staje się trucizną.
Ponadto niedokrwistość, która i tak była mniejszością w cytowanym eksperymencie, może mieć zupełnie inny powód, niż brak żelaza, np.:
- występowanie choroby z towarzyszącym przewlekłym stanem zapalnym (np. choroby nerek)
- oporność na EPO
- niedobory kwasu foliowego i witaminy B12 (także zaburzenia ich wchłaniania i metabolizmu)
- zaburzenia wchłaniania żelaza w dwunastnicy
- nadmiar hepcydycyny, która sprzyja pozbywaniu się żelaza z ustroju
- mechaniczne zniszczenie krwinek czerwonych u biegaczy i inne niedokrwistości hemolityczne, tj. związane z przedwczesnym zakończeniem czasu życia erytrocytów (wstrząsy, uszkodzenia erytrocytów związane z wysiłkiem, stres oksydacyjny)
- różnej etiologii utrata krwi, np. często utajone krwawienia z przewodu pokarmowego występujące u biegaczy
- spadek parametrów krwi związany z redukcją
- inne zaburzenia enzymatyczne
Podawanie żelaza sportowcom
Faktycznie, zdarzają się przypadki, iż podawanie żelaza może pomóc sportowcom. Garvican LA i wsp. stwierdzili, iż podawanie żelaza u biegaczy z niskim stężeniem ferrytyny zwiększa ilość hemoglobiny (średnio o 4,9%), czemu towarzyszył wzrost VO2max (średnio o 3,3%) i wzrost wydolności. Biegacze, którym podawano żelazo, mogli pracować średnio o 9,3% dłużej. Hemoglobina jest nośnikiem tlenu i dwutlenku węgla, co jest niesamowicie ważne dla sportowców. Ferrytyna jest białkiem wiążącym żelazo. Spadek stężenia ferrytyny świadczy o małej ilości zmagazynowanego żelaza.
Wnioski
Zanim zaleci się komuś podawanie żelaza, należy zdiagnozować przyczynę niedokrwistości. Faktycznie, niedobór żelaza może występować wśród sportowców. Główne mechanizmy, dzięki którym sport prowadzi do niedoboru żelaza, to zwiększone zapotrzebowanie na żelazo, zwiększona utrata żelaza (krwawienia, mechaniczne uszkodzenia krwinek itd.) i zablokowanie wchłaniania żelaza z powodu hepcydyny. Jako podstawowy zestaw badań krwi należy zasugerować: hemoglobinę, hematokryt (procentowa ilość krwinek czerwonych), MCV - średnia objętość erytrocytu, średnie stężenie hemoglobiny w erytrocytach (MCHC) i stężenie ferrytyny w surowicy pomagają monitorować niedobór żelaza.
