Czy tłuszcz w diecie jest szkodliwy i rakotwórczy?

Gdyby chcieć odpowiedzieć na to pytanie, powstałby duży problem. Ale cóż, można spróbować, bazując na danych naukowych, które były publikowane i to nie tylko w ostatnich latach.

1. Czy wielonienasycone oleje roślinne sprzyjają powstawaniu nowotworów?
2. Czy to znaczy, że kwasy tłuszczowe omega-6 wywołują raka?
3. Czy problemem jest kwas linolowy?
4. Podsumowanie

Czy wielonienasycone oleje roślinne sprzyjają powstawaniu nowotworów?

Kenneth K. Carroll i in. twierdzą, iż wielonienasycone oleje roślinne sprzyjają powstawaniu nowotworów u zwierząt, podczas gdy nasycone tłuszcze i wielonienasycone oleje rybne albo mają niewielki wpływ na kancerogenezę, albo ją hamują.

Problem powstaje, gdy wejdziemy w szczegóły badań. Przykładowo, dwie wysokotłuszczowe diety zastosowane w eksperymencie Kenneth K. Carroll i in. dostarczały 20% tłuszczów w postaci oleju kokosowego i oleju kukurydzianego i tylko ta ostatnia dawała wzrost wielkości guza. Poza tym, jak można posługiwać się argumentem szkodliwości tłuszczu, jeśli ktoś najpierw wywołuje u zwierząt nowotwór, a później sprawdza, jak różne rodzaje tłuszczów wpływają na jego rozwój. Większość ludzi będzie interesować kwestia profilaktyki, a nie czy stosować ten lub inny rodzaj tłuszczów po zdiagnozowaniu raka.

Czy to jedyne badanie?

W podobnych eksperymentach wykazano, iż tłuszcze wielonienasycone zwiększają wzrost guzów sutka u szczurów, ale ten nowotwór został sztucznie wywołany ekspozycją na DMBA. Z kolei podawanie tłuszczów nasyconych dawało efekty podobne, jak dieta bazująca na 5% oleju kukurydzianego. Wielonienasycone tłuszcze zwiększają również wzrost guzów jelitowych i trzustkowych skuteczniej, niż tłuszcze nasycone, chociaż rozróżnienie jest mniej wyraźne w przypadku guzów jelitowych.

Wielonienasycone tłuszcze stosowane w powyższych badaniach pochodziły głównie ze źródeł roślinnych i zawierają kwas linolowy, który najwyraźniej jest niezbędny dla wzrostu nowotworu.

Zawartość kwasu linolowego (w 100 g):

• olej krokoszowy 75,5 g
• olej z pestek winogron 68,49 g
• olej słonecznikowy 64,44 g
• olej kukurydziany 56,46 g
• olej z zarodków pszenicy 54,2 g
• olej sezamowy 41,3 g
• olej sojowy 41,28 g
• olej arachidowy 27,72 g
• olej rzepakowy 22,16 g
• oliwa z oliwek 9,78 g
• olej palmowy 6,27 g
• smalec 6,02 g
• olej kokosowy 1,72 g
• masło 0,88 g.

Czy to znaczy, że kwasy tłuszczowe omega-6 wywołują raka?

I tak i nie. Kwestia dawki. Ponadto trudno oczekiwać, iż u zwierząt doświadczalnych, które są karmione jednym rodzajem tłuszczu, np. olejem kukurydzianym i u których sztucznie wywołano zmiany nowotworowe, zachodzą te same procesy co u człowieka. Przykro mi, ale to fikcja. Nikt raczej nie odżywia się tylko jednym rodzajem tłuszczu i nie dostarcza w ten sposób dzień w dzień 20-30% energii.

Polecamy również: Tłuszcze: czym się różnią? Który lepszy? Poznaj rodzaje kwasów tłuszczowych

Problem z proporcjami 

Ponadto od wielu lat powtarzam, iż diety zachodnie dostarczają za dużo kwasów omega-6, a za mało omega-3. Ta różnica tworzy stan zapalny, a on może być mniej lub bardziej (w zależności od źródeł naukowych) powiązany z kancerogenezą. Dlatego trzeba ograniczać podaż kwasów omega-6, np. kwasu linolowego, co nie znaczy, że trzeba się ich koniecznie wystrzegać.

Jednak roślinne źródła omega-6 są wyjątkowo niekorzystne, gdyż nie spotkamy tam kwasów z grupy omega-3 (np. EPA, DHA), które mogłyby zrównoważyć proporcje dietetyczne. One występują w tłuszczach pochodzących z ryb. I faktycznie, nawet w starszych badaniach potwierdzono, iż wielonienasycone oleje rybne (zawierające sporo kwasów z grupy omega-3 i bardzo mało kwasu linolowego) raczej hamują, niż promują powstawanie nowotworów u zwierząt doświadczalnych.

Czy problemem jest kwas linolowy?

Ponadto nie wszystkie badania z tego zakresu są spójne i jednoznacznie wskazują na kwas linolowy. Przykładowo, przeprowadzono eksperymenty oceniające działanie mieszanki tłuszczów bliskiej temu, co normalnie jedzą Amerykanie. Dostarczała ona około 17% kwasu linolowego. Szczury eksponowane na kancerogenny związek (DMBA) i karmione w 20% wspomnianą mieszanką tłuszczów, zapadały na podobną ilość nowotworów, co szczury karmione dietą dostarczającą 20% oleju słonecznikowego.

Wskazuje to, że ilość kwasu linolowego dostarczanego w mieszance nie była czynnikiem ograniczającym, ponieważ olej słonecznikowy zawierał 75% kwasu linolowego. Ponadto niektóre osoby są genetycznie przystosowane do radzenia sobie z nowotworami i mimo narażenia przez kilkadziesiąt lat np. na alkohol, mięso, spaliny, promieniowanie UV, nie chorują na raka. Inni ludzie, mimo wyeliminowania dziesiątek kancerogenów z diety i ze swojego otoczenia, umierają przedwcześnie. Natura nie jest sprawiedliwa i nigdy nie była. W końcu w warunkach laboratoryjnych ciężko jest uwzględnić wszystkie czynniki i np. ekspozycję na kancerogeny, różne diety i stopień aktywności fizycznej.

Polecamy również: Oleje utwardzone i tłuszcze trans – czym są i jak wpływają na zdrowie?

Nie wszystko jest oczywiste

Ogólnie, naukowcy sami przyznają, iż w badaniach eksperymentalnych prowadzonych na zwierzętach wykazano, iż wielonienasycone kwasy tłuszczowe odgrywają rolę w rozwoju raka. Jednak z drugiej strony, dane epidemiologiczne nie zawierają aż tak silnych dowodów na istnienie korelacji między ryzykiem śmierci z powodu raka a zawartością wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w diecie. Być może koniecznie jest spełnienie jednocześnie wielu warunków, np. dostarczanie dużej ilości tłuszczów w diecie, w tym kwasów tłuszczowych wielonienasyconych. Naukowcy nie do końca wiedzą, jakie proporcje tłuszczów i jakie ich rodzaje sprzyjają kancerogenezie.

Podsumowanie

Być może duża ilość kwasów omega-6 sprzyja indukcji stanu zapalnego, gdyż kwas linolowy jest prekursorem prostaglandyn. Prostaglandyny pośredniczą w procesach zapalenia, bólu, regulacji krzepnięcia krwi, mają wpływ na sen itd. Dlatego leki hamujące prostaglandyny (np. aspiryna; kwas acetylosalicylowy) mają pewien potencjał antynowotworowy (przynajmniej, jeśli chodzi o niektóre rodzaje nowotworów).

Inni autorzy sądzą, że wiele złego wyrządzają tłuszcze nasycone. Ciborowska i Rudnicka wskazują, że tłuszcz stymuluje wytwarzanie i wydzielanie żółci. Z kwasów żółciowych w jelicie grubym w wyniku rozkładu przez bakterie powstają kwasy deoksycholowy i litocholowy, które zwiększają ryzyko nowotworu jelita grubego.

Jeszcze inni autorzy wskazują na niewystarczającą ilość błonnika w diecie, inni na za małą ilość warzyw i owoców. Jeszcze inni na niewystarczającą aktywność fizyczną.

Niewiele wskazuje na to, iż tłuszcze są rakotwórcze, lecz są raczej czynnikiem ryzyka zachorowania na nowotwory: sutka, jelita grubego, trzonu macicy, gruczołu krokowego i inne.

Referencje:

Kenneth K.  Carroll, phd, Laura M. Braden i in. „Fat and Cancer”  https://acsjournals.onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.1002/1097-0142%2819861015%2958%3A8%2B%3C1818%3A%3AAID-CNCR2820581406%3E3.0.CO%3B2-4

H. Ciborowska, A. Rudnicka. “Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka” Wydawnictwo PZWL, WYDANIE III.