Alternatywne sposoby na wysoki testosteron

Testosteron jest jednym z najchętniej nadużywanych hormonów. Hipogonadyzm charakteryzuje się niskim poziomem testosteronu w osoczu. Ale … wielu naukowców twierdzi, iż niski poziom testosteronu we krwi o niczym nie świadczy, jeśli nie występują inne objawy hipogonadyzmu (depresja, obniżanie libido, zaburzenia wzwodu lub przewlekłe zmęczenie).

U mężczyzn z hipogonadyzmem podawanie testosteronu zwiększa stężenie poziomu testosteronu endogennego z jednoznacznie niskiego poziomu wyjściowego do średniego. Testosteron zwiększa aktywność seksualną, pożądanie seksualne i poprawia erekcję.

W teście aktywności fizycznej: testosteron nie zwiększył dystansu pokonanego w 6 minut, jeśli mężczyźni przed podawaniem testosteronu chodzili wolno. Jednak u wszystkich pozostałych mężczyzn (chodzących szybciej), testosteron zwiększył pokonany dystans.

W teście witalności: testosteron nie zwiększył energii, ale nieco poprawił nastrój i zmniejszył objawy depresyjne.

W teście funkcji poznawczych: testosteron nie miał wpływu na te funkcje.

W teście na niedokrwistość: testosteron zwiększył poziom hemoglobiny, zarówno u mężczyzn z niedokrwistością znanej przyczyny, jak u mężczyzn z niewyjaśnioną niedokrwistością. Testosteron zwiększył gęstość mineralną kości oraz wytrzymałość kręgosłupa i biodra.

W teście sercowo-naczyniowym: testosteron miał wpływ na odkładanie nieuwapnionych zmian miażdżycowych (zwiększył ich objętość).

A czy są jakieś inne, alternatywne sposoby terapii? Czy da się zwiększyć stężenie testosteronu bez podawania testosteronu egzogennego (w postaci iniekcji, żelu, implantu podskórnego itd.)? Okazuje się, że tak.

Cytrynian klomifenu (clomid)

Cytrynian klomifenu (CC) jest uniwersalnym środkiem z grupy SERM (selektywnych modulatorów receptora estrogenowego) powszechnie stosowanym do leczenia hipogonadyzmu, w trakcie terapii po cyklu SAA (ang. post cycle therapy). Wielokroć dowiódł swojego bezpieczeństwa oraz skuteczności. Nie jest jednolitym związkiem, składa się z dwóch izomerów: zuklomifenu and enklomifenu. Jest mieszanką estrogenowych i antyestrogenowych izomerów trifenyletylenu.

Za normę u mężczyzn uznaje się stężenie testosteronu 300-950 ng na decylitr [od 10.4 do 32.9 nmol na litr]. Shabish i wsp. wykazali, iż niskie dawki CC (25 mg na dobę) znacznie podniosły poziom testosteronu u młodych mężczyzn wyjściowo mających stężenie testosteronu poniżej 300 ng / dL.

W badaniach Taylor F. i wsp. okazało się, że podawanie u mężczyzn z hipogonadyzmem clomidu (clomiphen citrate) 50 mg co drugi dzień, jest równie skuteczne, jak żel z testosteronem (5 g - Androgel 1% lub Testim 1%).

Wyjściowy poziom testosteronu kwalifikował mężczyzn do HTZ (był mniejszy, niż 300 ng/dl). W grupie żelu poziom testosteronu osiągnął 553 ng/dL, w grupie clomidu 573 ng/dL (pomiarów dokonano 1-2 miesiące po rozpoczęciu terapii). Miesięczny koszt terapii testosteronem oszacowano na 270 $, a clomidem (50 mg co drugi dzień) ledwie 83 $. Obserwację grupy z clomidem (65 mężczyzn) kontynuowano przez 23 miesiące,co pół roku badając poziom testosteronu.

Komentarz: przy iniekcji t. enanthate co dwa tygodnie (np. 200 mg) z pewnością miesięczny koszt terapii nie wyniesie 270 $. Załóżmy, iż mężczyzna zużyłby 1 opakowanie t. enanthate. Stężenie t. prolongatum (enanthate) to 100 mg na ampułkę, a więc opakowanie powinno wystarczyć na miesiąc. Koszt opakowania nie przekroczy kilkudziesięciu złotych, a więc koszt HTZ byłby bliższy ~20 $ miesięcznie, a nie 270 $. Za 270 $ miesięcznie można by złożyć niezły cykl dopingowy.

W kolejnym z badań Ramasamy R. i wsp., 93 mężczyznom podawano:

• testosteron iniekcyjny (31),
• żel z testosteronem (31),
• cytrynian klomifenu (31).

Mężczyźni byli dobrani wiekiem z kohorty 1150 osób na HTZ. Poziom testosteronu wzrósł:

• z 224 do 1104 ng/dl w grupie testosteronu iniekcyjnego,
• z 230 do 412 ng/dl w grupie żelu z testosteronem,
• 247 do 504 ng/dl w grupie klomifenu.

Taylor i Levine zaobserwowali, że mężczyźni przyjmujący klomifen wykazywali znaczną poprawę wyniku w skali ADAM (ADAM = androgen deficiency in aging males; w wolnym tłumaczeniu niedobór androgenów u starzejących się mężczyzn). Autorzy wykazali, że poprawa parametrów biochemicznych była podobna do poprawy egzogennego testosteronu przy znacznie niższym koszcie dla pacjenta (14).

W prospektywnym badaniu przeprowadzonym przez Katza i wsp. wśród 90% uczestników stwierdzono poprawę w co najmniej jednym objawie, a wśród 60% w co najmniej trzech objawach.

Inhibitory aromatazy

Anastrazol – charakterystyka

Należy do III generacji inhibitorów aromatazy. Jest silnym niesteroidowym inhibitorem aromatazy wybiórczo hamującym wytwarzanie estronu i estradiolu (w >80%) z androstendionu i testosteronu w tkankach obwodowych.

Pierwsza generacja IA: aminoglutetymid (lek przeciwdrgawkowy).

Druga: fadrazol, formestane.

Trzecia: letrozol, anastrazol, exemestane.

W badaniach Helo S. i wsp. porównano podawanie klomidu 25 mg dziennie lub anastrazolu 1 mg dziennie. Mężczyźni wyjściowo mieli stężenie testosteronu mniejsze, niż 350 ng/dL.

W obu grupach (po 6 i 12 tygodniach) odnotowano zwyżkę stężenia testosteronu:

• 571 ng/dL w grupie cytrynianiu klomifenu,
• 408 ng/dL w grupie anastrazolu.

Stężenie estradiolu wzrosło w grupie clomidu, a spadło w grupie anastrazolu. Ogólnie testosteron wzrósł o 130% w grupie klomidu oraz o 69% w grupie anastrazolu.

W badaniu z 2016 r. Dias JP i wsp. u mężczyzn w podeszłym wieku (65 i więcej lat) z niskim poziomem testosteronu <350 ng/dL terapia anastrazolem (1 mg dziennie) okazała się lepsza od podawania testosteronu w żelu (5 g dziennie). Grupie placebo podawano tabletki lub żel.

Po 12 miesiącach podawania IA (anastrazolu):

• beztłuszczowa masa ciała wzrosła o 1.2 ± 0.6 kg,
• jednocześnie mężczyźni pozbyli się średnio ~1.8 ± 0.6 kg tkanki tłuszczowej,
• siła uścisku ręki nie wzrosła,
• siła w prostowaniu nóg wzrosła niewiele mniej, niż w grupie żelu z testosteronem,
• siła w zginaniu nóg wzrosła mniej, w porównaniu do grupy żelu z testosteronem,
• gęstość mineralna w odcinku lędźwiowym kręgosłupa była mniejsza w grupie anastrazolu, niż w placebo.
• 5 g żelu z testosteronem dziennie po 12 miesiącach:
• beztłuszczowa masa ciała wzrosła o 0.55 ± 0.66 kg,
• jednocześnie mężczyźni pozbyli się średnio 0.89 ± 0.76 kg tkanki tłuszczowej.
• siła uścisku ręki nie wzrosła,
• siła w prostowaniu nóg wzrosła bardziej mniej, niż w grupie anastrazolu,
• siła w zginaniu nóg znacznie przewyższyła wyniki grupy z anastrazolem (~dwukrotnie),
• gęstość mineralna w odcinku lędźwiowym kręgosłupa była mniejsza w grupie testosteronu, niż w placebo.

Grupa placebo:

• beztłuszczowa masa ciała wzrosła o 0.26 ± 0.64 kg,
• jednocześnie mężczyźni pozbyli się średnio 0.64 ± 0.61 tkanki tłuszczowej,
• siła uścisku ręki nie wzrosła,
• siła w prostowaniu nóg wzrosła minimalnie,
• siła w zginaniu nóg wzrosła minimalnie,
• gęstość mineralna w odcinku lędźwiowym kręgosłupa była większa, niż w grupie testosteronu oraz anastrazolu (wpływ witaminy D oraz wapnia).

HCG (gonadotropina kosmówkowa)

HCG został odkryty w 1920 r., został dopuszczony do stosowania w USA od 5 marca 1973 r. HCG (human chorionic gonadotropin) - gonadotropina kosmówkowa – jego działanie jest bardzo podobne do LH (hormonu luteinizującego). W efekcie hCG u mężczyzn pobudza wydzielanie androgenów, w szczególności testosteronu w komórkach Leydiga. Fizjologicznie hCG powstaje w czasie ciąży w łożysku.

W jednym z badań retrospektywnych z 2016 r. Kohn TP i wsp. 66 bezpłodnym wskutek terapii testosteronem mężczyznom, podawano wysokie dawki hCG oraz preparaty SERM. Badano, czy w ciągu 12 miesięcy po odstawieniu testosteronu oraz wdrożeniu terapii hCG+SERM uda się uzyskać więcej, niż 5 milionów ruchliwych plemników u każdego z mężczyzn. Zakładany wynik udało się uzyskać u 46 mężczyzn (70%). Zarówno osoby starsze, jak i dłużej stosujące testosteron miały problem z uzyskaniem płodności. Wiek ograniczał odbudowę jakości nasienia, podczas gdy długość cyklu na testosteronie miała mniejsze znaczenie po 12 miesiącach, w porównaniu do okresu 6 miesięcy po odstawieniu testosteronu. U mężczyzn mających bardzo mało plemników w 91.7% przypadków udało się przywrócić płodność przy użyciu hCG i SERM. Z kolei u mężczyzn nie mających plemników w nasieniu tylko u 64.8%.

W badaniu Andrzeja Gomuły oraz Michała Rabijewskiego, łącznej analizie poddano 1267 mężczyzn w wieku 20–89 lat. Na podstawie wskaźnika deficytu testosteronu i/lub stanu klinicznego pacjenta 908 z nich poddano terapii indukcji endosyntezy testosteronu przy użyciu hCG (5000 IU co 3-4 dni). HCG były to produkty: Biogonadyl (Biomed, Polska), Pregnyl (Organon, Holandia) i Choragon (Ferring, Niemcy).

Wyniki?

W trakcie leczenia hormonalnego 908 pacjentów stężenie T w różnych grupach wiekowych wzrosło średnio o 88 ± 128%. Równocześnie stwierdzono, że przy identycznej stymulacji hCG możliwość endosyntezy w grupach 30–89 lat spada liniowo wraz z wiekiem i jest to zgodne z fizjologią:

• w wieku 30–39 lat średni wzrost stężenia testosteronu wynosił średnio 128%,
• w wieku 40–49 lat wynosił średnio 126%,
• w wieku 50–59 lat — 129%,
• w wieku 60–69 lat — 121%,
• w wieku 70–79 lat — 99%,
• w wieku 80–99 lat — 88%.

Podsumowanie

O ile klomid i anastrazol (lub inne inhibitory aromatazy) zwiększają stężenie testosteronu, to wpływ inhibitorów aromatazy na estradiol może skutecznie „ubić” libido (u mężczyzny jest ono w dużej części regulowane przez estrogeny, nie przez testosteron; odwrotnie jest u pań). Dlatego nie można bezkrytycznie podchodzić do tego rodzaju terapii.

Również podawanie hCG wiąże się z częstymi iniekcjami (3 x w tygodniu), a istnieje ryzyko, iż regularne, długotrwałe stosowanie gonadotropiny kosmówkowej będzie miało negatywny wpływ na jądra.

SERM (clomid, tamoxifen) negatywnie oddziałują na stężenia IGF-1, co może mieć znaczenie dla kulturystów.

Referencje:

Taylor F., Levine L. "Clomiphene citrate and testosterone gel replacement therapy for male hypogonadism: efficacy and treatment cost" https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19694928

Ramasamy R, Scovell JM, Kovac JR, Lipshultz LI "Testosterone supplementation versus clomiphene citrate for hypogonadism: an age matched comparison of satisfaction and efficacy". www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24657837

Lorenzo DiGiorgio1 and Hossein Sadeghi-Nejad “Off label therapies for testosterone replacement” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5182219/

Katz DJ, Nabulsi O, Tal R, et al. Outcomes of clomiphene citrate treatment in young hypogonadal men. BJU Int 2012;110:573-8. 10.1111/j.1464-410X.2011.10702.x

Helo S, Ellen J, Mechlin C, et al. A Randomized Prospective Double-Blind Comparison Trial of Clomiphene Citrate and Anastrozole in Raising Testosterone in Hypogonadal Infertile Men. J Sex Med 2015;12:1761-9. 10.1111/jsm.12944https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26176805

https://www.drugs.com/mtm/human-chorionic-gonadotropin-hcg-injectable.html

William Llewellyn „Anabolics”

Andrzej Gomuła oraz Michał Rabijewski „Zespół niedoboru testosteronu— rozpoznawanie i leczenie na podstawie norm stężenia testosteronu należnych dla wieku” http://czasopisma.viamedica.pl/sp/article/download/33565/24608

Fertil Steril. 2016 Nov 14. pii: S0015-0282(16)62919-9. doi: 10.1016/j.fertnstert.2016.10.004. print] Age and duration of testosterone therapy predict time to return of sperm count after human chorionic gonadotropin therapy.