Euforia: sport, leki czy narkotyki?

Temat wcale nie ma zachęcać do eksperymentów z narkotykami, chcę raczej podkreślić i zaznaczyć pewne specyficzne zjawiska związane np. z przedawkowywaniem leków, suplementów oraz nawet … treningu, w celu uzyskania euforii. Zwalczanie narkotyków nie ma żadnego sensu, o wiele lepszą drogą jest edukacja dzieci oraz nastolatków. Jeśli ktoś chce, znajdzie 1000 legalnych sposobów na odurzanie się (dziesiątki roślin dostępnych w Polsce zawierają np. alkaloidy) oraz kolejnych 10 000 nielegalnych.

1. Prawo a realia 
2. Euforia i układ nagrody w mózgu
3. ADHD - kwestia podawania dzieciom i nastolatkom narkotyków
4. Czy faszerowanie dzieci narkotykami jest rozwiązaniem?
5. Euforia biegacza
6. Trening interwałowy, aerobowy - a receptory μ-opioidowe

Prawo a realia 

W dobie handlu w Internecie oraz przy dostępności całych książek na temat ziołowych substancji odurzających, zwalczanie tego zjawiska regulacjami prawnymi mija się z celem. Największą chorobą współczesnego świata jest hipokryzja oraz ustalanie podwójnych standardów. Chcesz rażących przykładów?

Masz do dyspozycji jeden z najtwardszych narkotyków, wyniszczający ciało i umysł, rozbijający rodziny oraz powodujący gigantyczne koszty społeczne (przestępstwa, wypadki drogowe itd.) – czyli alkohol (w Polsce roczne koszty, społeczne i zdrowotne, związane z konsumpcją etanolu szacuje się na 30 mld złotych).

Jednocześnie w Polsce i wielu innych krajach na czarnej liście znajdują się środki mające kilka-kilkanaście razy mniejszy potencjał uzależniający i niszczący (np. marihuana, dla której nie udało się nawet ustalić dawki śmiertelnej, a przedawkowanie jest nieprawdopodobne).

Euforia i układ nagrody w mózgu

Większość narkotyków wpływa na jądro półleżące, a niektóre z nich powodują wyrzut dopaminy, która odpowiada za uczucie przyjemności, euforii, satysfakcji. Dopamina ma wpływ na kontrolę motoryczną, funkcje poznawcze, motywację oraz układ, ośrodek czy też system nagrody [9]. Najczęściej w tym kontekście rozpatruje się nadużywanie alkoholu, kokainy, metamfetaminy, heroiny, marihuany czy nawet nikotyny – wszystkie mają większy lub mniejszy wpływ na ośrodek nagrody.

Przykładowo kokaina powoduje silny, ale krótkotrwały wyrzut dopaminy (dodatkowo blokuje wychwyt zwrotny neuroprzekaźnika), metamfetamina znacznie dłuższy. Po doustnej dawce 0,25 mg/kg masy ciała stężenie metamfetaminy w osoczu zaczyna wzrastać po 30 minutach i osiąga szczyt (38 ng/mL) ok. po 3 h od podania. Stężenie utrzymuje się do 4 godzin od podania i potem stopniowo opada przez kolejne 4 h. Dla porównania palona kokaina (crack) w dawce 21-22 mg wywołuje maksymalne stężenie w osoczu po 5-10 minutach. Później stężenie gwałtownie spada, po jednej godzinie nie ma już połowy narkotyku.

ADHD - kwestia podawania dzieciom i nastolatkom narkotyków

Te same środki są używane jako „groźne narkotyki”, a za chwilę jako „lek na ADHD” (np. w USA Adderall, zawierający amfetaminę i dekstroamfetaminę oraz ritalin zawierający metylfenidat). 66% dzieci w wieku od 4 do 17 lat ze zdiagnozowanym ADHD (zespołem nadpobudliwości psychoruchowej; ang. attention deficit hyperactivity disorder) dostało „lek na ADHD”.

Należy dodać, iż W USA w 2003 r. zdiagnozowano 4,4 mln dzieci z ADHD, a w 2007 r. już o milion więcej tj. 5,4 mln. Na dodatek obecnie u jednego z dziesięciorga dzieci „diagnozuje się ADHD” i występowanie ADHD rzekomo jest coraz częstsze. Jest to tym łatwiejsze, iż brakuje solidnych, udokumentowanych markerów biologicznych, genetycznych czy neurologicznych związanych z ADHD.

Dodatkowo ADHD częściej stwierdza się u chłopców niż u dziewcząt, a najwięcej przypadków w okresie dojrzewania. Moim zdaniem głównym powodem epidemii ADHD jest „terapia na życzenie” – boli Cię gardło, weź to, boli głowa, weź tamto, „korzeń nie płonie” – sięgnij po inhibitory PDE5, masz ADHD – weź amfetaminę lub metylofenidat, masz nadkwasotę – weź kolejny lek, chcesz mięśnie – kup preparat Y.

Też miałem problemy z nauką i koncentracją. Nie miałem za to żadnego problemu, by przez wiele godzin skoncentrować się na tym, co było moim hobby. Dopóki w szkołach będą nieżyciowe i absurdalne programy nauczania, niedopasowane do wieku i rozwoju uczniów, dopóty będzie odnotowywało się „problemy wychowawcze” oraz „zaburzenia koncentracji”.

Czy faszerowanie dzieci narkotykami jest rozwiązaniem?

Chyba nie. Z jednej strony mówi się o tym, iż narkotyki są złem (wydaje się miliardy na walkę z nimi), a z drugiej faszeruje się nawet 2,7 mln dzieci w USA środkami takimi jak metylofenidat (Methylphenidate HCL) czy amfetamina. Metylofenidat pozostaje środkiem ściśle kontrolowanym przez DEA (Drug Enforcement Administration), agencję do walki z narkotykami, ponieważ figuruje w wykazie nr II, a więc jest narkotykiem o dużym potencjale, skłaniającym do przedawkowywania, stosowanie prowadzi do uzależnienia psychicznego i fizycznego. W roku 1985 produkcja tego środka wynosiła ledwie nieco ponad 1,3 tony, w roku 1995 już ponad 10 ton!

Czy to przypadek?

Naprawdę dziwnym zrządzeniem losu w tym samym czasie zdiagnozowano 2,5 raza więcej dzieci z ADHD. Metylofenidat po podaniu dożylnym ma nawet zbliżony do kokainy czas oddziaływania na CUN (kokaina 4-6 minut, metylfenidat 4-8 minut), a zatrucie środkiem daje objawy bliźniacze do środków z rodziny amfetamin.

Metylofenidat szybko dostaje się do mózgu, największe stężenia odnotowuje się w ciele prążkowanym. Wcześniejsze podawanie metylofenidatu powoduje zmniejszenie jego przyłączania do receptorów tylko w rejonie ciała prążkowanego. Lokalny rozkład, znakowanego metylofenidatu okazał się identyczny dla znakowanej kokainy i środki współzawodniczyły o te same receptory.

Jedyna znacząca różnica dotyczyła czasu eliminacji z rejonu ciała prążkowanego – dla metylofenidatu wynosił on 90 minut, dla kokainy 20 minut. Dla obu narkotyków ich szybkie wchłanianie było wiązane z uczuciem „odlotu”. Dla metylofenidatu „euforia” jest krótkotrwała, pomimo iż znacząco wiąże się on z określonymi receptorami w mózgu. Metylofenidat uwalnia i zwiększa ilość dopaminy.

Mechanizm działania:

• Kokaina hamuje zwrotny wychwyt dopaminy, noradrenaliny i serotoniny. Ma również miejscowe działanie znieczulające (co jest wyjątkową cechą tej substancji).
• Amfetamina uwalnia aminy katecholowe (noradrenalinę i dopaminę) oraz serotoninę (dodatkowo hamuje wychwyt ww. neuroprzekaźników). A więc określa się ją jako substancję działającą pośrednio – do tej samej grupy należy tyramina.

Podobnie jak w przypadku metylofenidatu, nie do końca wyjaśniono, dlaczego mazindol oraz GBR 12935 działają inaczej niż kokaina, mimo iż mają tyle wspólnego. Jedna z teorii mówi, iż te środki dostają się do mózgu o wiele wolniej niż kokaina.

Jeśli chodzi o mechanizmy amfetaminy i podobnych do niej substancji wygląda to następująco:

• wyrzut noradrenaliny: amfetamina > metamfetamina > fentermina > efedryna
• wychwyt zwrotny noradrenaliny: amfetamina > metamfetamina > efedryna > fentermina
• wyrzut serotoniny (5-HT): metamfetamina (racemiczna) > amfetamina > fentermina > metamfetamina (lewoskrętna) > efedryna
• wychwyt zwrotny serotoniny (5-HT): metamfetamina (racemiczna) > amfetamina > fentermina > metamfetamina (lewoskrętna) > efedryna
• wyrzut dopaminy: metamfetamina (racemiczna) > amfetamina > fentermina > metamfetamina (lewoskrętna) > efedryna
• wychwyt dopaminy: amfetamina > metamfetamina (racemiczna) > fentermina > efedryna > metamfetamina (lewoskrętna)

Euforia biegacza

W jednym z badań skanowano 10 biegaczy losowo, w trakcie spoczynku i po 2 h biegu (gdy pokonali 21,5 +/- 4,7 km). Podano im nieselektywny, znakowany ligand opioidowy, aby sprawdzić, które obszary mózgu są podatne na „euforię biegacza”. Znakowany ligand przyłączył się do 3 rodzajów receptorów opioidowych w mózgu.

Po 2h treningu biegowym odnotowano spadek ilości znaczonego ligandu w receptorach, w ten sposób ustalono większą aktywność endogennych opioidów znanych np. jako endorfiny w krytycznych obszarach (wyparły one ligand, zapewne wykazując większe powinowactwo do receptorów μ-opioidowych).

Największą aktywność endogennych opioidów wykazano w obszarze przedczołowym oraz strukturach limbicznych i paralimbicznych.

Poziom euforii wyraźnie wzrósł po bieganiu i był odwrotnie proporcjonalny do ilości wolnych receptorów opioidowych w rejonie:

• kory czołowo-oczodołowej
• kory przedczołowej
• przedniego zakrętu kory obręczy (anterior cingulate cortex)
• kory okołowyspowej
• wyspy
• skroniowo- ciemieniowym

Te obserwacje wspierają „opioidową teorię” euforii biegacza.

Trening interwałowy, aerobowy - a receptory μ-opioidowe

W jednym z badań podawano selektywny, znakowany ligand MOR (dla mózgowych receptorów μ-opioidowych). Aktywacja receptorów μ powoduje analgezję (zniesienie czucia bólu), euforię, zwężenie źrenicy, depresję oddychania, hamowanie kaszlu i zaparcie. W tym analgezja to najprawdopodobniej receptory μ1, a depresja oddychania i zaparcie wynikają z aktywacji μ2. W przypadku opioidów z rodzaju morfiny, heroiny, opium, hydromorfonu, oksykodonu i petydyny odnotowuje się bardzo silny wpływ na receptory μ i stąd właśnie biorą się problemy ze stosowaniem tych leków/narkotyków (nadmierne uspokojenie, depresja oddechowa, spadek ciśnienia krwi, zaparcia spastyczne, zatrzymanie moczu, zwężenie źrenic, świąd, pocenie się, bardzo ciężkie objawy abstynencyjne itd.).

Ustalono jak poszczególne rodzaje aktywności wpływają na receptory:

• 60 minut średnich aerobów,
• trening HIIT.

Grupą kontrolną i punktem odniesienia był odpoczynek.

Trening HIIT wyraźnie zmniejszył przyłączanie się do receptorów μ-opioidowych w przedniej części rejonu limbicznego, które odpowiadają za ból, system nagrody i procesy związane z emocjami (wzgórze, wyspa, kora czołowo-oczodołowa, hipokamp oraz przedni zakręt kory obręczy). Zmniejszone przyłączanie się endorfin do receptorów spowodowało kiepskie samopoczucie. Trening aerobowy nie miał wpływu na przyłączanie się MOR do receptora, jednakże zwiększona euforia była powiązana ze zmniejszoną ilością znacznika przyłączonego do receptorów μ-opioidowych.

Na koniec dodam, iż euforię mogą wywoływać diety ketogeniczne (oraz te, w których stosuje się okresowy post), najprawdopodobniej przez wpływ na ustrój jednego z ciał ketonowych β-hydroxybutyratu (BHB), które ma mieć działanie podobne do GHB. Prawdopodobnie BHB jest słabym, częściowym agonistą receptorów GABA B.

Referencje:

• Izabela Gorzkowska, Jerzy Samochowiec „Historia zaburzenia hiperkinetycznego (ADHD) na świecie i w Polsce przed ICD-10 i DSM IV-TR” Katedra i Klinika Psychiatrii Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie https://journals.viamedica.pl/psychiatria/article/download/29071/23836
• Increasing Prevalence of Parent-Reported Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder Among Children --- United States, 2003 and 2007 https://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/mm5944a3.htm
• W. Alexander Morton, Pharm.D., B.C.P.P. and Gwendolyn G. Stockton, Pharm.D.
• “Methylphenidate Abuse and Psychiatric Side Effects” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC181133/
• Zito JM, Safer DJ, dosReis S, et al. Trends in the prescribing of psychotropic medications to preschoolers. JAMA.
• Boecker H1, Sprenger T, Spilker ME, Henriksen G, Koppenhoefer M, Wagner KJ, Valet M, Berthele A, Tolle TR. The runner's high: opioidergic mechanisms in the human brain. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18296435
• Saanijoki T1, Tuominen L1,2,3, Tuulari JJ1, Nummenmaa L1,4, Arponen E1, Kalliokoski K1, Hirvonen J1, “Opioid Release after High-Intensity Interval Training in Healthy Human Subjects”. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28722022
• Volkow ND1, Ding YS, Fowler JS, Wang GJ, Logan J, Gatley JS, Dewey S, Ashby C, Liebermann J, Hitzemann R, et al. “Is methylphenidate like cocaine? Studies on their pharmacokinetics and distribution in the human brain”. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/7771915/
• Steven B. Karch “Drug abuse handbook” CRC PRESS
• “Treatment for Stimulant Use Disorders” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK64328/
• Reinhard Larsen “Anestezjologia, Tom 1”
• E. Mutschler "Farmakologia i toksykologia", WYDANIE III
• J.Brown “Low-carb diets, fasting and euphoria: Is there a link between ketosis and γ-hydroxybutyrate (GHB)?”