Gotu kola - hit czy kit? Działanie, właściwości lecznicze

Wąkrota azjatycka (Centella asiatica) znana jest także, jako gotu kola, indian pennywort, jal brahmi i mandookaparni (bądź mandukparni), brahmi, tsubokusa. Nie należy jej mylić z orzechem kola – źródłem kofeiny.

Wąkrotka posiada wiele ciekawych właściwości nietypowych dla większości roślin spotykanych w suplementach diety.

Centella asiatica (CA) to bardzo ważne zioło lecznicze stosowane w medycynie orientalnej, które również staje się popularne w Europie i Stanach Zjednoczonych Ameryki. Jest używane, jako lekarstwo, od tysięcy lat wg tradycji ajurwedyjskiej w Indiach i wymieniony w historycznym „Sushruta Samhita”, starożytnym indyjskim tekście medycznym. [1,2]

Zioło jest również używane przez mieszkańców Jawy i innych wysp indonezyjskich. W Chinach znane jest przynajmniej od 2000 lat, jako gotu kola i jest przedstawiane, jako „cudowny eliksir życia”. Centella asiatica (gotu kola) nie należy mylić z orzechami kola, ponieważ wąkrota azjatycka nie zawiera kofeiny i ogólnie nie ma właściwości pobudzających. W XIX wieku CA i jego ekstrakty zostały włączone do indyjskiej farmakopei, gdzie oprócz gojenia się ran, zalecano go do leczenia różnych chorób skóry, takich jak: trąd, toczeń rumieniowaty układowy, wrzody, żylaki, wypryski, łuszczyca, a ponadto biegunki, gorączki, braku miesiączki i chorób żeńskiego układu moczowo-płciowego. [3]

Centella asiatica (CA), wieloletnie pnącze zielne należące do rodziny Umbellifere (Apiceae), występuje w całych Indiach, rośnie w wilgotnych miejscach do wysokości ok. 1800 m. Występuje w większości krajów tropikalnych i subtropikalnych na bagnistych obszarach, w tym w Indiach, Pakistanie, Sri Lance, Madagaskarze i Południowej Afryce oraz na Południowym Pacyfiku i nawet w Europie Wschodniej.

Co znajduje się w wąkrotce azjatyckiej? Podstawowymi aktywnymi składnikami CA są saponiny (zwane również triterpenoidami), które obejmują asiatikozydy, w których reszta trisacharydowa jest połączona z kwasem azylowym aglikonu, madekasozydem i kwasem, znanym jako madasiatic acid (nie znalazłem polskiego odpowiednika tego związku).

Te saponiny triterpenowe i ich sapogeniny są odpowiedzialne za gojenie się ran i efekty naczyniowe. Oddziałują poprzez nasilanie wytwarzania kolagenu w miejscu rany. Komentarz: Kashmira J. Gohil i wsp. [4] sami sobie zaprzeczają - w odstępie kilkunastu linijek twierdzą, iż ekstrakt z wąkrotki azjatyckiej hamuje wytwarzanie kolagenu w miejscu zranienia, a chwilę później cytują badania [7-9], które mówią o tym, iż wodny ekstrakt z centella asiatica w postaci kremu czy żelu, powoduje nasilenie syntezy kolagenu, co przyspiesza gojenie się ran. Najprawdopodobniej opracowania indyjskich naukowców nie są wnikliwie sprawdzane, a na dodatek wspomniani ludzie posługują się językiem angielskim z różną skutecznością (a może to wina tłumacza?).

Inne składniki wyizolowane z CA, takie jak brahmozyd i brahminozyd, mogą być odpowiedzialne za działania na ośrodkowy układ nerwowy i macicę, ale nie zostało to jeszcze potwierdzone w badaniach klinicznych. Surowy ekstrakt zawierający glikozydy, takie jak isothankuniside i thankuniside, wykazuje działanie przeciwzapalne u myszy. [5,6]

Stwierdzono, że centellozyd i jego pochodne są skuteczne w leczeniu nadciśnienia żylnego.

Ponadto cały ekstrakt roślinny zawiera sterole roślinne, flawonoidy i inne składniki o nieznanej aktywności farmakologicznej [16], a mianowicie:

• garbniki (20-25%),
• niezbędne kwasy (0,1% z beta-chariofylenem, trans-beta-farnesen i germachrene D),
• fitosterole (kampesterol, sitosterol, stigmasterol),
• substancje kleiste,
• żywice,
• wolne aminokwasy (alanina, seryna, aminomaślan, asparaginian, glutaminian, lizyna i treonina),
• flawonoidy (pochodne chercetyny i kempferolu),
• alkaloid (hydrokhotyna) ,
• gorzki składnik (vallerine),
• kwasy tłuszczowe (kwas linolowy, linolenowy, oleinowy, palmitynowy i stearynowy).

Wąkrotka azjatycka a gojenie się ran

W badaniach stwierdzono, że rany leczone ekstraktem gotu kola szybciej odtwarzały nabłonek, a rana szybciej się ściągała, w porównaniu do ran kontrolnych (nieleczonych). Skuteczność leczenia była bardziej widoczna w przypadku produktu żelowego.

Uważa się, że ekstrakt gotu kola ma wpływ na keratynizację, która pomaga w zagęszczaniu skóry w miejscach zakażenia. W trakcie keratynizacji, przy pomocy nie w pełni poznanych mechanizmów, dochodzi do wykształcenia na powierzchni naskórka warstwy zrogowaciałej, stanowiącej ważną barierę ochronną organizmu. [10]

Doniesiono, że asiatikozyd, składnik CA, ma działanie gojące rany, zwiększając tworzenie kolagenu i angiogenezę. Wykazano, że oprócz wykazywania stymulacji syntezy kolagenu w różnych typach komórek, asiatikozyd zwiększa wytrzymałość na rozciąganie nowo utworzonej skóry, wspomagając gojenie się ran. Wykazano również, że hamuje proces zapalny, który może powodować przerost blizn i poprawia przepuszczalność naczyń włosowatych. W jednym z badań na zwierzętach laboratoryjnych oceniono wpływ asiatikozydu na stężenie antyoksydantów, ponieważ wcześniej ustalono, że przeciwutleniacze odgrywają rolę w procesie gojenia ran. Autorzy doszli do wniosku, że asiatikozydy mogły zwiększyć indukcję przeciwutleniaczy w początkowym etapie gojenia się ran, jednak dalsze stosowanie preparatu wydawało się nie zwiększać stężeń antyoksydantów w czasie gojenia ran. Aktywność asiatikozydu badano, zarówno w normalnym, jak i opóźnionym gojeniu ran. [11]

Wąkrotka azjatycka a jej wpływ na żyły

Postulowano, że jeden z podstawowych efektów gotu kola dotyczy tkanek łącznych i wzmocnienia osłabionych żył. Badania sugerują, iż podawanie gotu kola może pomóc w utrzymaniu właściwej struktury tkanki łącznej. Może mieć to znaczenie dla przewlekłej niewydolności żylnej. Powrót żylny z tkanek obwodowych do serca odbywa się poprzez układ żylny i limfatyczny. Zastawki żylne zapobiegają refluksowi, czyli zjawisku cofania się krwi. 80% krwi żylnej odprowadzane jest do serca układem żył głębokich. Ściany naczyń żylnych są bardzo rozciągliwe, należy jednak pamiętać, że zmienia się to z wiekiem pacjenta, co stanowi przyczynę rozwoju przewlekłej niewydolności żylnej. Wartość ciśnienia żylnego na obwodzie zależy głównie od pozycji ciała i aktywności fizycznej. Najniższe ciśnienie występuje w pozycji leżącej (12–18 mm Hg), najwyższe w pozycji stojącej (85 mm Hg), w pozycji siedzącej wynosi ono 56 mm Hg. Ponieważ ciśnienie onkotyczne osocza ma wartość rzędu 30 mm Hg, podczas stania i siedzenia dochodzi do powstawania fizjologicznych obrzęków, które ulegają naturalnej resorpcji podczas leżenia lub chodzenia. [12] Oczywiście pierwszoplanowym sposobem leczenia przewlekłej niewydolności żylnej jest zmiana stylu życia, leczenie uciskowe oraz podawanie środków takich jak: saponiny (ekstrakt z orzechów kasztanowca, escyna), benzopirony (rutyna i rutozydy, zmikronizowana oczyszczona frakcja flawonoidowa), inne wyciągi roślinne, takie jak: antocyjany, proantocyjanidole, wyciągi z ginko biloba, dobesylan wapnia, benzaron, naftazon, sulodeksyd. Celem stosowania tych leków jest usprawnienie napięcia ściany naczynia żylnego i uszczelnienie włośniczek.

Być może gotu kola znajdzie zastosowanie we wspomaganiu leczenia twardziny układowej, ponieważ może mieć wpływ na tkankę łączną, stymuluje powstawanie hialuronidazy i siarczanu chondroityny, a także wywiera wpływ równoważący na tkankę łączną.

Komentarz: podstawą leczenia poszczególnych odmian twardziny układowej jest farmakoterapia (immunosupresja, środki przeciwzapalne, fototerapia itd.). Każdorazowo branie ekstraktów ziołowych należy skonsultować z lekarzem, gdyż mogą one zniweczyć terapię konwencjonalną lub nasilić skutki ubocze klasycznych leków. [13]

Ponadto zgłaszano, że ekstrakt z centella asiatica działa na tkanki łączne ściany naczyniowej i jest skuteczny w terapii mikroangiopatii nadciśnieniowej i niewydolności żylnej oraz zmniejsza szybkość filtracji naczyń włosowatych poprzez poprawę parametrów mikrokrążenia.

Wpływ na ośrodkowy układ nerwowy

W literaturze indyjskiej opisywano, iż centella asiatica ma wpływ na ośrodkowy układ nerwowy w sposób tonizujący, odmładzający, uspokajający i usprawniający inteligencję.

Tradycyjnie stosowano wyciąg z centella asiatica, jako środek uspokajający, w wielu kulturach wschodnich. Z efektem wiąże się składniki, takie jak brahmozyd i brahminozyd. Aktywność anksjolityczna zachodzi prawdopodobnie wskutek wiązania substancji zawartych w centella asiatica z receptorami cholecystokininy (CCKB). Jest to grupa receptorów sprzężonych z białkiem G, które wiążą hormony peptydowe, np. cholecystokininę (CCK) lub gastrynę. Uważa się, że odgrywają one potencjalną rolę w modulacji lęku, nocycepcji, pamięci i głodu, zarówno u zwierząt, jak i u ludzi.

Udowodniono, iż cholecystokinina (CCK) ma znaczenie dla hamowania łaknienia.

cholecystokinina (CCK) / peptyd YY (PYY) / peptyd glukagonopodobny-1 (GLP-1, glucagon-like peptide-1) => neurony => uwolnienie POMC (proopiomelanokortyny) oraz α-MSH w ośrodku sytości, spadek łaknienia

Na zakończenie dodam, iż wąkrota azjatycka może mieć wpływ na zmniejszenie obrzęków, przepływ krwi, zwiększenie uwagi, zmniejszenie lęku, zwiększenie dobrego samopoczucia (zadowolenie), spadek czasu reakcji, obniżenie stresu. Na pewno nie zastąpi leków stosowanych np. w przewlekłej niewydolności żylnej, jednak może wspomóc leczenie różnych patologii związanych z krążeniem i tkanką łączną.

Referencje:

Chopra RN, Nayar SL, Chopra IC. Glossary of Indian Medicinal Plants (Including the Supplement) New Delhi: Council of Scientific and Industrial Research; 1986. pp. 51–83.

Diwan PC, Karwande I, Singh AK. Anti-anxiety profile of mandukparni Centella asiatica Linn in animals. Fitoterapia. 1991;62:255–7. [Google Scholar]

Brinkhaus B, Lindner M, Schuppan D, Hahn EG. Chemical, pharmacological and clinical profile of the East Asian medical plant Centella asiatica. Phytomedicine. 2000;7:427–48.

Kashmira J. Gohil, Jagruti A. Patel, and Anuradha K. Gajjar „Pharmacological Review on Centella asiatica: A Potential Herbal Cure-all” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3116297/

Heidari M, Jamshedi AH, Akhondzadeh SH, Ghaffari NM, Sadeghi MR, Khansari GM, et al. Evaluating the effects of Centella asiatica on spermatogenesis in rats. Med J Reprod Infertility. 2007;7:367–74.

Duke J. Handbook of Medicinal Herbs. Boca Raton, FL: CRC Press; 1985. pp. 101–1.

Sunilkumar1, Parameshwaraiah S, Shivakumar HG. „Evaluation of topical formulations of aqueous extract of Centella asiatica on open wounds in rats.” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9731470

Rosen H, Blumenthal A, McCallum J. Effect of asiaticoside on wound healing in the rat. Proc Soc Exp Biol Med. 1967;125:279–80. [PubMed] [Google Scholar]

Incandela L, Cesarone MR, Cacchio M, De Sanctis MT, Santavenere C, D’Auro MG, et al. Total triterpenic fraction of Centella asiatica in chronic venous insufficiency and in high-perfusion microangiopathy. Angiology. 2001;52:S9–13. [PubMed] [Google Scholar]

VIOLETTA KAPUŚNIAK „Proces rogowacenia komórek naskórka” http://www.medycynawet.edu.pl/images/stories/pdf/pdf2006/01/20061s00110015.pdf

Suguna L, Sivakumar P, Chandrakasan G. Effects of Centella asiatica extract on dermal wound healing in rats. Indian J Exp Biol. 1996;34:1208–11.

Joanna Narbutt, Monika Bowszyc-Dmochowska, Monika Kapińska-Mrowiecka, Andrzej Kaszuba, Dorota Krasowska, Beata Kręcisz, Aleksandra Lesiak, Anna Lis-Święty, Joanna Maj, Roman J. Nowicki, Witold Owczarek, Waldemar Placek, Adam Reich, Lidia Rudnicka „Chronic venous insufficiency – pathogenesis, diagnosis and pharmacological treatment. Diagnostic and therapeutic recommendations of the Polish Dermatological Society. Part II” https://www.termedia.pl/Chronic-venous-insufficiency-pathogenesis-diagnosis-r-nand-pharmacological-treatment-Diagnostic-and-therapeutic-recommendations-of-the-Polish-Dermatological-Society-Part-II,56,33636,1,1.html

https://podyplomie.pl/dermatologia/15890,twardzina-ukladowa-wspolczesne-mozliwosci-terapeutyczne