Pospolitym pasożytem wewnętrznym jest
glista ludzka (Ascaris lumbricoides),
należąca do grupy Nicieni.
Są to białe robaki, żyjące w przewodzie pokarmowym, gdzie odżywiają się częściowo strawionym pokarmem swego żywiciela. Dojrzałe samce mierzą 15-35 cm długości i 0,2-0,4 cm grubości, podczas gdy samice mają 20-50 cm długości i 0,3-0,6 cm grubości.
Ciało glist, a także wszystkich nicieni, jest w przekroju obłe, wydłużone i zaostrzone z obu końców, bez wyodrębnionej główki. Brak u nich również komórek zaopatrzonych w rzęski i wici. Zewnętrzną powłokę ciała glist ludzkich stanowi wór powłokowo-mięśniowy, składający się z: oskórka, nabłonka i pojedynczej warstwy mięśni.
Kutikula, czyli oskórek zbudowana jest z substancji białkowej o złożonej strukturze (przepuszczalny wyłącznie dla gazów i wody). Żadne inne substancje nie przenikają przez powłokę nicieni, stąd też bierze się duża odporność na wszelakiego rodzaju trucizny oraz niekorzystne warunki środowiskowe. To właśnie oskórek u tych pasożytów zapobiega strawieniu przez enzymy trawienne żywiciela.
Pod oskórkiem leży jednowarstwowy nabłonek, zwany tu hypodermą. U mniejszych osobników ma on budowę komórkową, natomiast u większych jest syncytialny. Tworzy on, bowiem zgrubienia tzw. wałki hypodermalne, biegnące wzdłuż ciała. Warstwę mięśniową w worze powłokowo mięśniowym stanowią mięśnie podłużne. Brak tu mięśni okrężnych, jakie spotyka się u wirków.
Pierwotna jama ciała nazywana pseudocylem wypełniona jest płynem surowiczym, który pełni rolę hydraulicznego szkieletu, nadającemu zwierzęciu pewną sprężystość. Płyn ten zastępuje również układ krążenia, rozprowadzając substancje odżywcze z jelita po całym ciele zwierzęcia.
Układ pokarmowy ma postać przewodu rozpoczynającego się otworem gębowym, kończy się zaś otworem odbytowym. Otwór gębowy tegoż osobnika otoczony jest trzema wargami; jedną grzbietową i dwiema brzusznymi. Wargi są wyraźnie oddzielone bruzdą u podstawy, mające wewnętrzny brzeg delikatnie ząbkowany i brodawki czuciowe po bokach.
Tuż za otworem gębowym znajduje się silnie umięśniona gardziel (1/3 długości ciała). Glisty ludzkie nie mają wyspecjalizowanego układu oddechowego. Potrafią, bowiem oddychać beztlenowo.
Układ wydalniczy glist zasadniczo odbiega budową od układu protonefrydialnego (występującego na przykład u wirków), między innymi dlatego, że brak u nich komórek płomykowych. U tych przedstawicieli nicieni, ma on zazwyczaj kształt litery „H” składający się z dwóch kanałów biegnących w bocznych wałkach hypodermalnych, otwierających się wspólnym otworem wydalniczym po brzusznej stronie ciała. U glist zbudowane są kanały tylko z dwóch komórek. Układ ten służy przede wszystkim do osmoregulacji, a także do usuwania zbędnych, szkodliwych produktów przemiany materii.
Podobnie jak u tasiemców, Ascaris lumbricoides musi wiele energii zużyć na reprodukcję, by zapewnić sobie ciągłość swego gatunku. Innymi słowy musi wyprodukować ogromną liczbę jaj by pozostawić po sobie jakiekolwiek potomstwo mające szansę na przetrwanie, na osiągnięcie dojrzałego wieku. Glista ludzka jest organizmem rozdzielnopłciowym, kopulacja zachodzi w ciele żywiciela. Samica zdolna jest do produkcji aż 200 tysięcy jaj na dobę. Jaja pasożyta, opuszczają ciało człowieka z kałem i tam, gdzie warunki sanitarne są niewłaściwe – czyli w większości miejsc na świecie – trafiają do gleby. Wydostanie się jajeczka poza organizm ludzki umożliwia rozwój postaci larwalnej, gdyż może się ona rozwijać tylko w obecności tlenu i wilgoci, w temperaturze poniżej 36 stopni C. Rozwój jajeczka przebiega początkowo w ziemi lub wodzie (przez 30-40 dni). Dojrzałe jajeczko i zawarta w nim larwa mogą w naszym klimacie zachować zdolność do inwazji, czyli zakażenia człowieka, przez 2-5 lat. W bardzo wielu krajach fekalia ludzkie używane są do nawożenia gleb. Praktyka ta sprzyja rozprzestrzenianiu się zarówno tego pasożyta, jak i wielu wielu innych.
Ludzie zarażają się połykając jaja glisty wraz z zanieczyszczonym pożywieniem. W przewodzie pokarmowym człowieka larwy opuszczają jaja i rozpoczynają długą wędrówkę po ciele swego żywiciela, która kończy się w jelicie cienkim. Początkowo z przewodu pokarmowego dostają się do naczyń krwionośnych. Ponieważ do dalszego rozwoju potrzebują tlenu, z prądem krwi przechodzą przez serce do płuc, gdzie przedostają się przez pęcherzyki płucne do układu oddechowego (ten etap zakażenia glistami ludzkimi najczęściej objawia się wysoką temperaturą, kaszlem, przy masowych zakażeniach może też rozwijać się zapalenie płuc). Larwy w płucach dwukrotnie linieją, a kiedy osiągną 2 mm długości, ponownie zaczynają wędrówkę w górę dróg oddechowych (przez oskrzeliki, oskrzela, krtań) aż do tchawicy. Podrażniają nasz przełyk by zostać połkniętymi. Trafiają następnie do żołądka, a stamtąd do jelita cienkiego, gdzie bytują i żywią się częściowo strawioną zawartością. Głownie pasożyt ten żywi się nabłonkiem niszczonej ściany jelita i substancjami zawartymi w treści jelitowej. W jelicie cienkim człowieka Ascaris lumbricoides może przeżyć od 1 do 1,5 roku. Po mniej więcej 2 miesiącach życia od zakażenia zaczynają w jelicie rozmnażać się płciowo (dojrzałość płciową żeńskie osobniki glisty ludzkiej osiągają w ciągu 60-80 dni od dnia zakażenia i wówczas rozpoczynają składanie jaj). Podczas swej wędrówki larwy mogą uszkodzić poważnie płuca i inne tkanki żywiciela. Czasami powodują perforację jelita, co zazwyczaj kończy się zapaleniem otrzewnej.
Częstość występowania glistnicy (choroby wywoływanej przez glisty ludzkie) w Polsce przez różnych badaczy jest oceniana od 1 do 18 procent, a w niektórych populacjach nawet 40-50 procent. Uważa się, że glistnica – podobnie jak owsica – częściej dotyczy dzieci. Być może związane jest to z dziecięcym zwyczajem trzymania palców przy ustach oraz niewyrobieniem przyzwyczajeń higienicznych. Reakcja człowieka na zakażenie glistą ludzką zależy od intensywności inwazji pasożytniczej oraz od osoby wrażliwej gospodarza. Czasem już jedna glista wywołuje przykre, a nawet poważne objawy w postaci np. uporczywej pokrzywki lub zaburzeń nerwowych. Zdarza się jednak, że człowiek zupełnie nie odczuwa obecności kilkudziesięciu glist, a przypadkowe ich ujawnienie przyjmuje ze zdziwieniem.
Objawy chorobowe w przebiegu zakażenia glistą ludzką są zależne od okresu inwazji. W związku z tym wyróżnić możemy trzy etapy:
* okres wędrówki larw
* okres objawów i komplikacji wynikających z zaburzeń w normalnej ich wędrówce oraz
* okres obecności dojrzałej glisty w jelicie.
W pierwszym okresie dominują różne reakcje i objawy alergiczne, którym towarzyszy przeważnie zwiększona liczba eozynofilów w krwi obwodowej. W okresie wędrówki larw występują objawy uszkodzenia wątroby, śródbłonków naczyniowych, ścian pęcherzyków płucnych, połączone z krwawieniami i odczynami zapalnymi. Zabłąkane larwy mogą niekiedy usadowić się w różnych nietypowych dla glisty ludzkiej narządach, jak oko, ucho, mózg, wątroba, śledziona itp., gdzie po pewnym czasie otorbiają się tworząc tzw. guzki robacze.
Szkodliwe działanie postaci dojrzałych polega głownie na zatruwaniu organizmu żywiciela produktami przemiany materii. Wśród najczęstszych skarg chorobowych podawanych przez zarażonych cierpiących z powodu glistnicy należy wymienić: wzmożoną pobudliwość nerwową, uporczywy ból gardła, zaburzenia snu, bóle w różnych obszarach brzucha (nie zawsze związane z jedzeniem), niedokrwistość, postępujące wychudzenie itp. Niekiedy w następstwie masowego wystąpienia zakażenia i skłębienia się glist w krótkim odcinku jelita lub przewodów żółciowych może dochodzić do objawów niedrożności przewodu pokarmowego lub żółtaczki mechanicznej. Bardzo rzadko, glistnica jelitowa może przebiegać bezobjawowo.
W przypadku zachorowań, leczenie powinno być prowadzone pod nadzorem lekarza. Oprócz specjalistycznych leków farmaceutycznych znane są reakcje nietolerancji przez glisty większych ilości świeżych porów, czosnku, pestek z dyni w diecie gospodarza i w konsekwencji opuszczania jego przewodu pokarmowego wraz z kałem.
Aderos
domer
Krzysztof Piekarz
