Poprawa samopoczucia, umożliwienie nasilenia aktywności psychofizycznej, czy walka z następstwami przewlekłego stresu, to częste oczekiwania coraz liczniejszych grup konsumentów. Zaspokojenie tych oczekiwań ułatwia m.in. odpowiednio skomponowana dieta. Żywność, której spożycie może wpływać na poprawę samopoczucia, wydajności pracy umysłowej i fizycznej, przyczynia się do podniesienia ogólnego komfortu życia. Stanowi ona nową wyodrębnioną grupę tzw. „żywności funkcjonalnej”, wykazującej korzystny wpływ na zdrowie, ponad ten, który wynika z obecności składników odżywczych tradycyjnie uznanych za niezbędne.
Liczne nowe asortymenty żywności energetyzującej są obecnie w fazie projektowania. Mają one służyć m.in. wzbogacaniu produktów spożywczych ogólnego stosowania i komponowaniu specjalnych odżywek powodujących korzyści prewencyjno-zdrowotne.
TRADYCYJNE ANDYJSKIE POŻYWIENIE
Do grupy środków o charakterze żywności energetyzującej należy „maca” – surowiec o szczególnych właściwościach odżywczych i adaptogennych. „Maca” – Lepidium meyenii Walpers jest jadalnym korzeniem rośliny rosnącej na stromych nieużytkach szczytów Andów, w Peru w strefie Puna na wysokości 3800-4500 metrów.
Rdzenni mieszkańcy Peru spożywali „macę” jeszcze przed czasami Inków. Organizacja ds. Żywności i Rolnictwa (FAO) na Międzynarodowej Konferencji w Rzymie w 1991 r. zachęcała aby Peruwiańczycy wrócili do konsumpcji tradycyjnego naturalnego andyjskiego pożywienia ze względu na negatywne skutki spożywania żywności przetworzonej i napojów wysokocukrowych. „Maca” znalazła się w wykazie FAO jako środek rozwiązujący problemy odżywcze (1). Kilka lat później władze FAO ogłosiły potrzebę popularyzacji i zalecenia świadomej konsumpcji tej rośliny przez ludzkość.
„Maca” zawiera aminokwasy, węglowodany, kompleks mikro- i makroelementów, witaminy oraz inne związki naturalne. Korzeń i przetwory z niego otrzymane są traktowane zarówno jako klasyczny zdrowy produkt spożywczy, jak i funkcjonalny dodatek dietetyczny.
Część nadziemna „macy” ma zaledwie kilkanaście centymetrów długości, 12-20 muszelkowatych liści, a w porze kwitnienia małe, białe kwiatki. Część podziemna to bulwiasty korzeń w kształcie gruszki. Zarówno liście jak i korzeń stanowią źródło wartościowego pożywienia miejscowej ludności (2-12).
Mieszkańcy Peru traktują „macę” jak żywność. Spożywają ją zatem w postaci świeżego surowca, wytwarzają mączkę z wysuszonego korzenia, stosując ją do przygotowywania codziennych potraw i wypieków. Dla Indian „maca” była i jest wartościowym pokarmem. Suszone słodkie korzenie o delikatnym korzennym smaku, mogą być przechowywane przez lata. Suche korzenie, są głównie zaparzane mlekiem lub wodą dla osiągnięcia smacznej aromatycznej papki. Można również przyrządzić popularny, słodki, aromatyczny, sfermentowany napój („maca chicha”), który jest często mieszany z mocnym alkoholem dla przyrządzenia „coctel de maca”.
Każda z części tej rośliny (m.in. liście) jest wykorzystywana w konsumpcji. Część liściasta rośliny jest zbliżona do rzeżuchy – europejskiej zieleniny, która jest serwowana w postaci sałatek. Obydwie rośliny należą do tej samej rodziny Brassicaceae (poprzednio Cruciferae) i łączy je m.in. obecność tych samych substancji zwanych glukozynolatami, odgrywających pozytywną rolę w diecie człowieka (13). Glukozynolaty są wtórnymi metabolitami roślinnymi, które przez długi czas były przedmiotem badań toksykologicznych i farmakologicznych (l.c.). Do rodziny tej zalicza się wiele ważnych surowców: nasiona oleiste rzepaku, nasiona gorczycy, uprawy paszowe i warzywa: kapustę, brokuły, brukselkę i inne popularne nazywane kapustnymi.
Korzeń Lepidium meyenii Walpers w kraju swego pochodzenia czyli Peru jest zaliczany do ważnych produktów spożywczych. Z punktu widzenia żywieniowego i zdrowotnego – skład i wartość odżywcza korzenia Lepidium mają bardzo istotne znaczenie.
SKŁADNIKI ODŻYWCZE
Składniki odżywcze występujące w „macy” są bardzo interesujące w porównaniu z innymi korzeniami stanowiącymi produkty spożywcze, jak marchew, ziemniaki czy rzepa. Można je porównywać z nasionami pszenic, kukurydzy, ryżu, soi czy soczewicy.
Zawartość białka w „macy” wynosi około 11%. Jest to połowa ilości jaka występuje przeciętnie w soi. Jak wiadomo białka warunkują i regulują podstawowe czynności żywieniowe. Na nich opiera się zdrowie i witalność człowieka. Przede wszystkim jednak są źródłem aminokwasów egzogennych. Korzeń Lepidium meyenii Walpers posiada bardzo interesujący profil tych aminokwasów (tab. 1), bardzo podobny do fasoli, soi i soczewicy. Spożywając „macę” dostarczamy organizmowi prawie wszystkie niezbędne aminokwasy. Obecna w „macy” arginina jest prekursorem kreatyny o właściwościach immunoregulujących.
Tabela 1. Skład aminokwasowy białka Lepidium meyenii Walpers.
Nazwa produktu Wartość/Zawartość
Zawartość białka (Nx6,25),% 11,72
Aminokwasy g/
100 g białka mg/100 g próbki
Kwas asparaginowy 9,71 1138
Treonina 4,62 1541
Seeryna 4,48 1526
Kwas glutaminowy 11,31 1326
Prolina 11,05 1295
Glicyny 5,42 1635
Alanina 6,42 1752
Cystyna 0,57 1166
Walina 6,31 1740
Metionina 1,80 1210
Izoleucyna 4,51 1528
Leucyna 6,71 1786
Tyrozyna 3,26 1382
Fenyloalanina 4,00 1469
Histydyna 2,69 1315
Lizyna 6,03 1706
Arginina 11,15 1306
Sproszkowany korzeń Lepidium meyenii Walpers zawiera około 4% tłuszczu. Głównym składnikiem kwasów tłuszczowych jest kwas linolowy – 33,7%, kwas a-linolenowy – 20,4% i kwas palmitynowy 19%. Zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych wynosi aż 70,7%, a nasyconych 23,9%. Zawartości nienasyconych kwasów tłuszczowych i ich stosunek względem nasyconych są bardzo korzystne z punktu widzenia odżywczego.
Ponadto „maca” zawiera około 70% węglowodanów ogółem, w tym przyswajalnych 52% oraz około 20% błonnika pokarmowego. Bogaty pod względem jakościowym i ilościowym jest zestaw witamin: A,B1,B2,B6,C i E oraz składników mineralnych (wapń, żelazo, miedź, cynk, mangan, potas i sód).
Korzeń „macy” (Lepidium meyenii Walp. = Lepidium peruvianum Chacon) odżywia i równocześnie oddziaływuje na cały organizm człowieka, celem utrzymania lub przywrócenia równowagi, czyli homeostazy bez konieczności stosowania leków.
ZNACZENIE ROŚLIN SPOŻYWCZYCH W PREWENCJI
Rośliny były i są znaczącą bazą ludzkiego pożywienia. Fakt, że określone rośliny posiadają właściwości również dietetyczne i lecznicze bardzo szybko został odkryty przez człowieka. Tak na przykład w grobie neandertalczyka Shanidara IV (Irak), którego wiek ocenia się na ok. 60 000 lat, odkryto pyłki 7 roślin, które z wielkim prawdopodobieństwem były wykorzystywane jako surowce lecznicze. Do nich należały Centaurea solstitialis L. (chaber, Asteraceae), Ephedra altissima Desf. (przęśl, Ephedraceae), Achillea (krwawnik, Asteeraceae), Althea (ślaz, Malvaceae), Muscario (szafirek, Liliaceae) i Senecio (starzec, Asteraceae). Przypuszczalnie rośliny te tworzyły rodzaj dywanu kwiatowego, na którym kładziono zmarłych. Czy były one przez neandertalczyka rzeczywiście wykorzystywane w lecznictwie, pozostaje nadal spekulacją. Pewne jest jednak, że znalezione tam rośliny miały wielkie kulturowe znaczenie.
Ludzie wykorzystują rośliny w różnoraki sposób. Wybór roślin jest świadomym procesem, który w przebiegu rozwoju ludzkości przybrał wielorakie formy. Również wśród zwierząt mamy wiele przykładów ukierunkowanego doboru roślin, które często służą za pożywienie.
Rośliny mogą być wykorzystane do całkiem różnych celów i znajdują różnorodne zastosowanie jako: pożywienie, środki barwierskie, materiał konstrukcyjny, włókna, paliwo, nawozy, leki i środki prewencji zdrowotnej oraz ozdobne i inne.
Granica między wykorzystywanymi w rodzimych systemach medycznych roślinami leczniczymi a takimi roślinami, które głównie odgrywają rolę w odżywianiu jest płynna. W przypadku plemienia Hausa (Nigeria) wyrażenie oznaczające roślinę leczniczą i spożywczą to „magani”. Nazwa ta oznacza zarówno „roślinę, która jest stosowana do leczenia gorączki”, jak również „pożywienie do zaspokajania głodu”. Wynika stąd, że dla plemienia Hausa obie dla nas koncepcyjnie zróżnicowane grupy są bardzo ściśle związane (14).
W wielu kulturach rozliczne rośliny uchodzą zarówno za środki spożywcze jak też za rośliny lecznicze. Również bogate w skrobię owoce wielu traw użytkowych (szczególnie ryżu i kukurydzy) stanowią podstawę zarówno pożywienia jak i leku. Płynne kleiki ryżowe służą do leczenia szczególnie ostrych biegunek, co nie pozbawia ryżu jego priorytetowego znaczenia jako rośliny konsumpcyjnej, służącej zaspokajaniu potrzeb żywieniowych. Identyczny przykład stanowią bulwy korzeniowe MACA, stanowiąc źródło dobrego odżywiania są przede wszystkim produktami spożywczymi mogącymi również spełniać funkcję suple- mentu specjalnego żywieniowego przeznaczenia.
W etnobotanicznych badaniach często znaczenie takich „środków spożywczych” w rodzimych systemach medycznych nie jest akceptowane, gdyż ich autorzy w przypadkach diagnozowania choroby z reguły pomijają wpływ zmiany w odżywianiu na stan zdrowotny człowieka.
Piśmiennictwo
1. Walker M.: Effects of Peruvian Maca. Towsend Letter for doctors and patients – November 1998, nr 11, p.18-22. 2. Brako L., Zarucchi J.L. (1993): Catalogue of the flowering plants and gymnosperms of Peru. (L Peru). 3. CIP. „Lost Crops: The Lesser-known Andean Root and Tuber Crops”. http:l/
www.cipotato.org/rojectslnrm/c&cartcgr/artc.htm. 4. Facciola S. (1990): Cornucopia – a Source Book of Edible Plants. Kampong Publications. 5. Kunkel G.: Plants for Human Consumption (L Edible PI). 6. Macbride J.F., et al., eds. 1936-1971; new ser. 1980. Flora of Peru. (F Peru). 7. Matricorean C. & Quezada M. (1985): Gatalogo de la flora vascular de Chile. (L Chile). 8. Popenoe H., et al. (1989): Lost Crops of the Incas, National Academy Press, Washington. 9. Toledo J., et al. (1998): Genetic variability of Lepidium meyenii and other Andean Lepidium species (Brassicaceae) assessed by molecular markers. Ann. Bot. 82: 523-30. 10. Uphof J.C. (1959): Dictionary of Economic Plants, Weinheim. 11. Usher G. (1974): Dictionary of Plants Used by Man, Constabte (IS8N0094570202). 12. Wiersema J.H. & León B. (1999): World Economic Plants: a Standard Reference. (World Econ PI). 13. Hrynčiřik K., Veliąek J.: Bioaktywne składniki roślin kapustnych – glukozynolaty. Przemysł Spożywczy Nr 1, 20, 2001. 14. Henrich M.: Ethnopharmazie und Ethnobotanik. Eine Einführung. Wissenschaftliche Verlagsgesellschaft mbH, Stuttgart 2001.
Postępy Fitoterapii – zeszyt 6 (2-3/2001)
Informacja o czasopiśmie Postępy Fitoterapii
Tylko ludzie nikczemni nie maja wrogów
zaczadzony
kanarek
poczekam sobie na te nowosci - ktore maja byc niebawem 
Zynek
Sachem
NiMrOdEL
