.lara.
ART. Rola witamin w utrzymaniu prawidłowej funkcji skóry
Witaminy - to niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu związki organiczne, biorące udział w przemianach biochemicznych jako koenzymy, substancje, których obecność warunkuje prawidłowe działanie enzymów, białek katalizujących procesy przemiany materii. Z chemicznego punktu widzenia witaminy nie stanowią jednorodnej grupy. Ich wspólną cechą jest niski ciężar cząsteczkowy. Organizm człowieka nie ma zdolności wytwarzania większości witamin ani dłuższego ich gromadzenia. Z tego powodu witaminy muszą być dostarczane w codziennym pożywieniu w odpowiednich ilościach. Witaminy dzielimy na rozpuszczalne w wodzie (wit. C, wszystkie wit. B) oraz w tłuszczach - A, D, E, K. Stwierdzenie, że "witaminy są rozpuszczalne w tłuszczach, oznacza, iż aby organizm mógł je wykorzystać, muszą być one dostarczone w obecności tłuszczu roślinnego lub zwierzęcego. Witaminy rozpuszczalne w wodzie są głównie dostarczane z produktami pochodzenia roślinnego warzywami w tym i ziemniakami, owocami oraz produktami skrobiowymi kaszami i mąkami. Natomiast źródłem witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, szczególnie witaminy E, są oleje roślinne, kiełki pszenicy i soi, orzechy oraz ryby morskie. Szczególną rolę w zachowaniu zdrowia odgrywają tzw. witaminy antyoksydacyjne, czyli beta karoten, będący prowitaminą witaminy A i znajdujący się głównie w tzw. żółtych i czerwonych "warzywach i owocach: marchwi, papryce, dyni, pomidorach, morelach, witamina C, której źródłem, wbrew powszechnemu mniemaniu, są nie tylko owoce cytrusowe, występuje bowiem także w ziemniakach, natce pietruszki, kapuście, szczypiorku, papryce, pomidorach, porzeczkach oraz innych owocach (dziennej dawki wit. C dostarcza l szklanka soku z pomarańczy), oraz witamina E, którą znajdujemy w olejach roślinnych, kiełkach, orzechach oraz owocach morza.
Rola "witamin antyoksydacyjnych sprowadza się przede wszystkim do przeciwdziałania szkodliwemu oddziaływaniu na nasz organizm tłuszczów, głównie pochodzenia zwierzęcego, witaminy wykazują bowiem zdolność działania przeciwmiażdżycowego i przeciwnowotworowego. Należy pamiętać, że żadna tabletka nie zastąpi witamin z naturalnego źródła. Aby nasz organizm otrzymał wszystkie potrzebne witaminy w wystarczającej ilości, musimy codziennie zjeść przynajmniej pół kilograma różnorodnych warzyw i owoców, wliczając w to ziemniaki. Ponadto należy jeść produkty mączne i kasze. Aby dostarczyć odpowiedniej ilości witaminy E, należy spożyć odpowiednik dwóch łyżeczek oleju rzepakowego lub oliwy z oliwek. Spożywając urozmaicone produkty żywnościowe, dostarczymy również odpowiednich ilości pozostałych "witamin, na które zapotrzebowanie organizmu jest znacznie mniejsze niż na wymienione.
Narządy i funkcje organizmu, w których prawidłowym funkcjonowaniu udział witamin jest niezbędny:
§ Zęby i dziąsła: witaminy A, C i D
§ Mózg i układ nerwowy: kwas foliowy, kwas pantotenowy, witaminy B1, B6, B12 i C
§ Oczy: witamina A, witamina B2
§ Naczynia krwionośne: witamina E, witamina C
§ Płuca: witamina A i witamina E
§ Serce: witamina B1 i witamina E
§ Hormony nadnerczy: kwas pantotenowy, witamina B2 i witamina C
§ Trawienie: kwas pantotenowy, witamina B6
§ Płodność: kwas foliowy, witamina A i witamina E
§ Kości: witaminy A, C i D
§ Skóra: niacyna, witaminy B2, B6, A i E, biotyna
§ Mięśnie: witaminy B1, B6 i E
§ Tkanka łączna: witamina C.
Niacyna
Inne nazwy niacyna, nikotynamid, niacynamid, pelagranina, witamina PP, kwas nikotynowy . Niacyna współdziała z ryboflawiną i tiaminą w procesach metabolicznych. Jako składnik koenzymów niacyna uczestniczy w procesach utleniania i redukcji w organizmie. Uczestniczy w procesach regulacji poziomu cukru we krwi, w regulacji poziomu cholesterolu w organizmie, w regulacji przepływu krwi w naczyniach czy też w utrzymaniu odpowiedniego stanu skóry. Współdziała w syntezie hormonów płciowych (estrogeny, progesteron). Niacyna nie jest magazynowana w organizmie ludzkim a jej nadwyżki zostają wydalone z moczem, dlatego też w bieżącej diecie muszą znajdować się odpowiednie ilości witaminy PP.
Niedobór
Długotrwały niedobór prowadzi do wystąpienia pelagry tzw. rumień lombradzki, szorstkość i zaczerwienienie, skóry, zaburzenia w metabolizmie cukrów, zaburzenia procesu oddychania komórkowego, dysfunkcji układu trawiennego (biegunki, spadek masy ciała, osłabienie) zakłócenia w funkcjonowaniu układu nerwowego (bezsenność, zawroty głowy, bóle głowy, zapalenie nerwów, zaburzenia pamięci ). Nadmierne spożywanie cukru, słodyczy lub napojów słodzonych prowadzi do utraty niacyny.
Nadmiar
Stosowanie przez dłuższy czas dużych dawek może powodować uszkodzenie wątroby, niemiarowość pracy serca, dolegliwości skórne (pieczenie i swędzenie), podniesienie poziomu glukozy we krwi.
Źródła witaminy PP
Witamina PP należy do witamin powszechnie występujących w świecie roślin i zwierząt. Najwięcej jej znajduje się w wątrobie, mięsie, rybach, orzechach oraz ziarnach zbóż. Kwas nikotynowy znajduje się w większej ilości produktów pochodzenia roślinnego. Niacyna powstaje także z zawartego w produktach tryptofanu (z 60 mg tryptofanu powstaje 1mg niacyny).
Witamina B2
Synonimy: ryboflawina, laktoflawina, hepatoflawina, witamina G.
Budowa
Pod względem budowy ryboflawina należy do flawin lub liochromów.
Czysta ryboflawina występuje w postaci pomarańczowo-żółtych kryształów, które nie posiadają ostrego punktu topnienia. W temperaturze 240°C ciemnieją, w temperaturze 274-282°C zaczynają topić się. Witamina B2 jest słabo rozpuszczalna w wodzie. Dobrze rozpuszcza się w 10% roztworze mocznika. W tłuszczu i rozpuszczalnikach tłuszczowych nie rozpuszcza się wcale. W kwaśnym środowisku jest dość trwała, w zasadowym łatwo ulega rozkładowi. Promienie ultrafioletowe niszczą ją łatwo w środowisku obojętnym a nawet kwaśnym.
Dlatego mleko, które jest źródłem witaminy, przechowywane w butelkach wystawionych na działanie światła słonecznego traci około 26% po 5 minutach, 39% po 15 minutach oraz 48-64% zawartości ryboflawiny po 30-45 minutach. Preparaty witaminy B2 w roztworach powinny być pakowane w butelki lub ampułki z ciemnego szkła (zwykle brązowego). Ryboflawina jest stosunkowo odporna na ogrzewanie, środki utleniające i działanie kwasów mineralnych.
Występowanie
Szczególnie bogate w witaminę jest mleko i jego przetwory. Znaczna ilość ryboflawiny występuje w ciemnym pieczywie, mięsie, podrobach, rybach a także w grochu i fasoli. Bardzo bogatym źródłem tej witaminy są drożdże, które same nie stanowią produktu spożywczego, ale mogą wzbogacać inne produkty spożywcze np.: ciasta drożdżowe.
FUNKCJE WITAMINY B2 W ORGANIZMIE
· najważniejszą czynnością witaminy B2 w organizmie jest jej udział w procesach utleniania i redukcji
· wchodzi ona w skład enzymatycznie czynnych związków zwanych flawoproteinami, które zawierają mononukleotyd flawinowy (FMN) lub dwunukleotyd flawinowy (FAD)
· ryboflawina odgrywa ważną rolę w funkcjonowaniu narządu wzroku. W niedoborze następuje pogorszenie ostrości wzroku, światłowstręt, łzawienie, łatwe męczenie się oczu i okołorogówkowe wrastanie naczyń
· współdziała w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego
· uczestniczy w przemianach aminokwasów i lipidów
· współuczestniczy z witaminą A w prawidłowym funkcjonowaniu błon śluzowych, dróg oddechowych, śluzówki przewodu pokarmowego, nabłonka naczyń krwionośnych i skóry
SKUTKI NIEDOBORU I NADMIARU WITAMINY B2
Objawy hipowitaminozy (niedoboru)
· opóźnianie wzrostu oraz uszkodzenie gałek ocznych i rogówki
· nadwrażliwość na światło
· uczucie piasku w oczach, pod powiekami
· piekące, zaczerwienione "zmęczone" oczy
· zmiany w obrębie jamy ustnej, pęknięcia i owrzodzenia w kącikach ust
· zapalenie śluzówki jamy ustnej i nosa
· popękane wargi
· swędzenie w okolicy ujścia pochwy
· łuszczące się okolice nosa i ust, czoło i uszy
· wypadanie włosów
· brak koncentracji
· zawroty głowy
· bezsenność
· zaburzenia oddechowe
Objawy hiperwitaminozy (nadmiaru)
Przy dużym przedawkowaniu mogą wystąpić nudności i wymioty.
Witamina B6
Synonimy: pirydoksyna, pirydoksal, pirydoksamina, adermina.
Budowa
Nazwa witamina B6 obejmuje grupę trzech naturalnych związków pirydynowych ulegających w organizmie wzajemnym przekształceniom i wykazujących podobne działanie biologiczne.
Pirydoksyna jest białym krystalicznym proszkiem, lekko gorzkawym o temperaturze topnienia 160°C. Rozpuszcza się w wodzie, słabo w 95% alkoholu etylowym, nie rozpuszcza się w eterze. Jest odporna na działanie temperatury i utlenianie, podatna na działanie promieniowania ultrafioletowego. Syntetyczna pirydoksyna jest produkowana w postaci chlorowodorku. Pirydoksyna, pirydoksal i pirydoksamina są koenzymem dla ponad 50 różnych enzymów (transaminaz, dekarboksylaz, dezaminaz, oksydaz) katalizujących przemiany biochemiczne białek, tłuszczów i węglowodanów. W przemianach niektórych aminokwasów jak np.: tryptofanu, fenyloalaniny i tyrozyny pełnią szczególną rolę katalizując kolejne etapy przekształceń związków chemicznych.
Występowanie
Głównym źródłem witaminy B6 są produkty zbożowe i ziemniaki (pirydoksyna) oraz mięso i wędliny (pirydoksal i pirydoksamina). Najmniejsze ilości witaminy B6 (poniżej 0,05 mg w 100 g) zawierają płatki kukurydziane, mąka pszenna o najniższym wymiale tzw. typ 500, pieczywo pszenne oraz jabłka, wiśnie i porzeczki.
W mleku i przetworach mlecznych znajduje się poniżej 0,10 mg tej witaminy w 100 g.
FUNKCJE WITAMINY B6 W ORGANIZMIE
· Uczestniczy w przemianie aminokwasów i syntezie białek oraz metabolizmie kwasów tłuszczowych.
· Niezbędna w syntezie porfiryn (synteza hemu do hemoglobiny - niezbędnej w produkcji krwinek czerwonych) i hormonów (np.: histamina, serotonina)
· Wpływa na funkcjonowanie układu nerwowego
· Podnosi odporność immunologiczną organizmu i uczestniczy w tworzeniu przeciwciał.
SKUTKI NIEDOBORU I NADMIARU WITAMINY B6
Objawy hipowitaminozy (niedoboru)
· Stany zapalne skóry - dermatitis (łojotokowe zmiany na twarzy, podrażnienie języka i błon śluzowych jamy ustnej, podobnie jak w przypadku braku witaminy B2 i PP).
· Zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym (apatia, bezsenność, nadwrażliwość, napady drgawek).
· Zwiększona podatność na infekcje.
· Niedokrwistość.
Objawy hiperwitaminozy (nadmiaru)
Organizm dobrze toleruje duże dawki witaminy B6. Przy dłuższym stosowaniu pirydoksalu w ilości 2g dziennie mogą wystąpić zaburzenia neurologiczne.
W normalnych warunkach dzienne zapotrzebowanie człowieka na witaminę B6 wynosi 2 - 3 mg pirydoksyny. Czynniki takie jak stres, miesiączka, ciąża, niewydolność serca, podeszły wiek, zbyt niski poziom cukru we krwi, zażywanie pigułek antykoncepcyjnych znacznie zwiększają zapotrzebowanie na pirydoksynę.
Witamina A i Karotenoidy
Witamina A
Synonimy: akseroftol = witamina wzrostowa = witamina przeciwinfekcyjna = retinol
Obecnie najczęściej używa się nazwy retinol. Również niektóre karotenoidy wykazują takie samo działanie biologiczne i dlatego nazywane są prowitaminą A. Całkowita aktywność biologiczna witaminy odnosi się do siły działania retinolu i karotenoidów łącznie. Witamina A (retinol) i jej prowitamina (beta-karoten).
Budowa
Witaminą A jest związek zwany retinolem i różne jego chemiczne formy (aldehydowe, estrowe, kwasowe) składa się on z pierścienia beta-jononu i długiego łańcucha polienowego.
Retinol i jego różne formy występują tylko w produktach zwierzęcych. Prowitaminą A nazywamy całą grupę związków, które noszą nazwę karotenoidów i występują tylko w świecie roślinnym. Za najważniejszy uważa się beta-karoten, bo z niego organizm najłatwiej tworzy retinol. beta-karoten składa się z dwóch pierścieni beta-jononu i dwóch reszt łańcucha polienowego, a zatem jego rozszczepienie na dwie części daje w efekcie retinal, redukowany następnie do retinolu.
Wykorzystywanie retinolu i beta-karotenu jako witaminy A w organizmie człowieka nie jest jednakowe. Na przykład w produktach roślinnych zawartość beta-karotenu trzeba podzielić przez 6, aby otrzymać odpowiednią ilość retinolu (taką którą wykorzysta organizm). Dane odnośnie witaminy A z tabeli są podane w mikrogramach (µg) równoważników retinolu. Równoważnik retinolu zawarty w jakimś produkcie mówi nam ile jest w nim wykorzystanej witaminy A, która może pochodzić równolegle z retinolu i beta-karotenu np.: w konserwie mięsnej z marchewką i groszkiem. Drugą jednostką jest jednostka międzynarodowa witaminy A - wzorzec octanu retinolu
1 j.m. witaminy równa jest 0,6 µg (mikrogram) beta-karotenu
1 mg octanu retinolu odpowiada około 2900 j.m.
Występowanie
Witamina A występuje wyłącznie w produktach pochodzenia zwierzęcego. Zawierają ją: masło, mleko i produkty mleczarskie, jaja, niektóre tłuste ryby, szczególnie bogata w nią jest wątroba.
NIEDOBÓR I NADMIAR WITAMINY A
Funkcje witaminy A:
· zapobiega wysychaniu i rogowaceniu nabłonka,
· sprzyja zdolności regeneracyjnej komórek przez utrzymanie błon śluzowych w dobrym stanie,
· niezbędna w procesie widzenia, ponieważ wchodzi w skład rodopsyny - światłoczułego barwnika siatkówki oka.
Objawy niedoboru witaminy A
Niedobór witaminy A może objawiać się poniższymi cechami:
· kruche, wolno rosnące paznokcie,
· suche, łamliwe włosy,
· suchość skóry,
· wysypka skórna,
· brak apetytu,
· częste infekcje,
· kurza ślepota,
· złe widzenie,
· zahamowanie wzrostu.
Objawy nadmiaru witaminy A
Podawanie dużych dawek tej witaminy przez dłuższy okres czasu może spowodować hiperwitaminozę witaminy A z takimi objawami jak:
· drażliwość,
· zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (m.in. wymioty, brak łaknienia, nudności),
· zmiany zabarwienia skóry,
· powiększenie wątroby i śledziony,
· wypadanie włosów,
· świąd skory,
· suchość skóry.
Witamina E (TOKOFEROL, TOKOTRIENOLE)
Budowa
Istnieje co najmniej osiem postaci witaminy E zwanych tokoferolami. Składają się zaledwie z trzech elementów: wodoru, tlenu, węgla (różnią się między sobą budową przestrzenną). Witamina E jest zbudowana z pierścienia chromanowego do którego dołączony jest izoprenowy łańcuch boczny. Wzór sumaryczny tokoferolu to C29H50O2. Łańcuch boczny we wszystkich tokoferolach jest taki sam (R=C15H31). Jego obecność jest niezbędna dla ich działania biologicznego.
Właściwości tokoferoli
Tokoferole to związki o właściwościach antyoksydacyjnych (tzw. przeciwutleniacze). Są oleistymi cieczami rozpuszczalnymi w tłuszczach i rozpuszczalnikach tłuszczowych ale nie rozpuszczalnymi w wodzie. Nie ulegają zmydlaniu, są dość oporne na działanie kwasów, ługów i wyższej temperatury. Czyste preparaty tokoferoli są wrażliwe na działanie tlenu, promieni ultrafioletowych oraz chemicznych środków utleniających. Estry tokoferoli są na te czynniki dość oporne, szczególnie na tlen. Ma to duże znaczenie praktyczne tym bardziej, że estryfikowanie tokoferoli niektórymi kwasami nie tylko nie zmniejsza ale niekiedy zwiększa działanie biologiczne tych witamin. Witamina E zawarta w naturalnych koncentratach np.: w oleju z kiełków pszenicy znosi ogrzewanie do 170°C przez trzy godziny również w obecności tlenu. W obecności naturalnych lub sztucznie dodawanych przeciwutleniaczy trwałość witaminy E jest większa. Podczas blauszowania i suszenia warzyw i owoców straty tokoferoli są duże. Zwykłe gotowanie nie niszczy ich wcale. Stosunkowo mało wiadomo na temat wchłaniania witaminy E. Wchłanianiu sprzyja żółć i obecność tłuszczów w pożywieniu. Najbardziej aktywny jest tokoferol gdyż wykazuje 100% wchłanialności w organizmie.
FUNKCJE WITAMINY E W ORGANIZMIE:
1. Ze względu na właściwości antyoksydacyjne witamina E to główny "ochroniarz" organizmu. Zwalcza wolne rodniki i chroni kwasy tłuszczowe, zwłaszcza wielonienasycone przed utlenianiem do nadtlenków. Molekuła witaminy E chwyta molekułę wolnego rodnika i przekształca ją poprzez redukcję elektronu lub jonu w obojętną, niegroźną substancję, która następnie zostaje wydalona z moczem. Dobrym przykładem są plamy starcze na dłoniach. Są to grudki tłuszczu utlenione przez wolne rodniki nie poddające się redukcji. Te przebarwienia występują również w innych tkankach. Nie powstają jednak w ogóle gdy organizm ma wystarczającą ilość witaminy E.
2. Witamina E chroni czerwone krwinki (erytrocyty) transportujące tlen podczas ich wędrówki do różnych organów. Wspomagając proces oddychania komórek wpływa na prawidłowe funkcjonowanie i utrzymanie wysokiej wydolności mięśni. Dlatego m.in. zalecane jest aby sportowcy spożywali pożywienie zawierające dużo witaminy E.
3. Witamina E, hamując utlenianie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, ma istotne znaczenie w zapobieganiu rozwojowi miażdżycy naczyń krwionośnych (łac. Arteriosclerosis).
Nieprawidłowa dieta tzn. przejadanie się tłustymi wędlinami, białym pieczywem, makaronem, cukrem, słodyczami, powoduje że w organizmie pojawia się więcej różnych związków cholesterolu (tzw. lipidy). Lipidy krążą w dużej ilości we krwi a następnie osadzają się w ścianach tętnic. W ten sposób zaczyna się rozwijać miażdżyca, zagrażając różnymi chorobami serca i naczyń krwionośnych. Niebezpieczeństwo rozwoju miażdżycy wzrasta przy niedoborze witaminy E w diecie .
4. Witamina E pobudza produkcję substancji przeciwzakrzepowych, zmniejszając ryzyko rozwoju schorzeń naczyń krwionośnych.
5. Witamina E jest niezbędna u mężczyzn do prawidłowej produkcji spermy. Dlatego niedobór witaminy E może prowadzić do bezpłodności.
6. Jako przeciwutleniacz chroni gruczoły wydzielania wewnętrznego: przysadkę mózgową, grasicę, korę nadnerczy.
7. Witamina E współdziała z witaminami A, C i karotenoidami, zmniejszając ryzyko rozwoju chorób nowotworowych.
8. Zapewnia właściwą stabilizację i przepuszczalność błon komórkowych.
9. Zapobiega niedokrwistości makrocytarnej u dzieci.
SKUTKI NIEDOBORU I NADMIARU WITAMINY E
Niedobór witaminy E może powodować:
· Zaburzenia funkcjonowania i osłabienie mięśni szkieletowych (dystrofia)
· Rogowacenie i wczesne starzenie się skóry oraz gorsze gojenie się ran
· Zaburzenia neurologiczne, osłabienie zdolności koncentracji, stany rozdrażnienia,
· Niedokrwistość u niemowląt i dzieci
· Bezpłodność
· Pogorszenie wzroku,
· Zwiększone ryzyko chorób sercowo naczyniowych
Nadmiar witaminy E:
· Witamina spożywana przez dłuższy czas w dawkach większych niż 1000 mg octanu alfa-tokoferolu na dobę, u osób dorosłych, może powodować zmęczenie, bóle głowy, osłabienie mięśni i zaburzenia widzenia.
Biotyna
Biotyna (z greki biotos = życie, inaczej witamina H zwana też witaminą B7) – organiczny związek chemiczny o budowie heterocyklicznej występujący w organizmach zwierzęcych i roślinnych.
Składa się z pierścieni: tiofenowego i imidazolowego. Stanowi ona koenzym kilku różnych enzymów w tym transferazy karboksylowej, niezbędnej w syntezie tłuszczów. Zaliczany jest do witamin rozpuszczalnych w wodzie.
Rola w organizmie – uczestniczy w syntezie aminokwasów, cukrów, białek i kwasów tłuszczowych, wspomaganiu funkcji tarczycy, uczestniczy w przemianie dwutlenku węgla, wpływa na właściwe funkcjonowanie skóry oraz włosów, uczestniczy z witaminą K w syntezie protrombiny (odpowiedzialna za krzepliwość krwi).
Skutki niedoboru – objawami niedoboru biotyny są zmiany skórne – wysypki, stany zapalne, a także wypadanie włosów i podwyższony poziom cholesterolu oraz zmiany zapalne jelit. Ze względu na to, że biotyna może być syntetyzowana przez florę bakteryjną do jej niedoboru dochodzi bardzo rzadko, zwykle pod wpływem innych czynników niż niedobór pokarmowy (np. szerokospektralna antybiotykoterapia).
Skutki nadmiaru – dotychczas nie dowiedziono aby była ona toksyczna dla ludzi.
Źródła występowania – biotyna występuje w wątrobie, orzechach włoskich i ziemnych, mące sojowej, żółtku jaj, krabach, migdałach, sardynkach, grzybach, brązowym (naturalnym) ryżu, mące pełnoziarnistej, szpinaku, marchwi, pomidorach.
Bibliografia:
1. Lewiński W., Prokop J., Skirmuntt G., Walkiewicz J.: Podr. Biologia, Wyd. Operon, Rumia 2002
2. Duszyński J., Kozłowska-Rajewicz A., Wojciechowska G.: Podr. Biologia, Zakres podstawowy, Wyd. Szkolne PWN, Warszawa 2002
3. http://www.resmedica.pl/witaminy.html
4. http://www.zdrowie.med.pl/witaminy/witb2_1.html
Zmieniony przez - .lara. w dniu 2014-03-02 23:12:06
Witaminy - to niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu związki organiczne, biorące udział w przemianach biochemicznych jako koenzymy, substancje, których obecność warunkuje prawidłowe działanie enzymów, białek katalizujących procesy przemiany materii. Z chemicznego punktu widzenia witaminy nie stanowią jednorodnej grupy. Ich wspólną cechą jest niski ciężar cząsteczkowy. Organizm człowieka nie ma zdolności wytwarzania większości witamin ani dłuższego ich gromadzenia. Z tego powodu witaminy muszą być dostarczane w codziennym pożywieniu w odpowiednich ilościach. Witaminy dzielimy na rozpuszczalne w wodzie (wit. C, wszystkie wit. B) oraz w tłuszczach - A, D, E, K. Stwierdzenie, że "witaminy są rozpuszczalne w tłuszczach, oznacza, iż aby organizm mógł je wykorzystać, muszą być one dostarczone w obecności tłuszczu roślinnego lub zwierzęcego. Witaminy rozpuszczalne w wodzie są głównie dostarczane z produktami pochodzenia roślinnego warzywami w tym i ziemniakami, owocami oraz produktami skrobiowymi kaszami i mąkami. Natomiast źródłem witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, szczególnie witaminy E, są oleje roślinne, kiełki pszenicy i soi, orzechy oraz ryby morskie. Szczególną rolę w zachowaniu zdrowia odgrywają tzw. witaminy antyoksydacyjne, czyli beta karoten, będący prowitaminą witaminy A i znajdujący się głównie w tzw. żółtych i czerwonych "warzywach i owocach: marchwi, papryce, dyni, pomidorach, morelach, witamina C, której źródłem, wbrew powszechnemu mniemaniu, są nie tylko owoce cytrusowe, występuje bowiem także w ziemniakach, natce pietruszki, kapuście, szczypiorku, papryce, pomidorach, porzeczkach oraz innych owocach (dziennej dawki wit. C dostarcza l szklanka soku z pomarańczy), oraz witamina E, którą znajdujemy w olejach roślinnych, kiełkach, orzechach oraz owocach morza.
Rola "witamin antyoksydacyjnych sprowadza się przede wszystkim do przeciwdziałania szkodliwemu oddziaływaniu na nasz organizm tłuszczów, głównie pochodzenia zwierzęcego, witaminy wykazują bowiem zdolność działania przeciwmiażdżycowego i przeciwnowotworowego. Należy pamiętać, że żadna tabletka nie zastąpi witamin z naturalnego źródła. Aby nasz organizm otrzymał wszystkie potrzebne witaminy w wystarczającej ilości, musimy codziennie zjeść przynajmniej pół kilograma różnorodnych warzyw i owoców, wliczając w to ziemniaki. Ponadto należy jeść produkty mączne i kasze. Aby dostarczyć odpowiedniej ilości witaminy E, należy spożyć odpowiednik dwóch łyżeczek oleju rzepakowego lub oliwy z oliwek. Spożywając urozmaicone produkty żywnościowe, dostarczymy również odpowiednich ilości pozostałych "witamin, na które zapotrzebowanie organizmu jest znacznie mniejsze niż na wymienione.
Narządy i funkcje organizmu, w których prawidłowym funkcjonowaniu udział witamin jest niezbędny:
§ Zęby i dziąsła: witaminy A, C i D
§ Mózg i układ nerwowy: kwas foliowy, kwas pantotenowy, witaminy B1, B6, B12 i C
§ Oczy: witamina A, witamina B2
§ Naczynia krwionośne: witamina E, witamina C
§ Płuca: witamina A i witamina E
§ Serce: witamina B1 i witamina E
§ Hormony nadnerczy: kwas pantotenowy, witamina B2 i witamina C
§ Trawienie: kwas pantotenowy, witamina B6
§ Płodność: kwas foliowy, witamina A i witamina E
§ Kości: witaminy A, C i D
§ Skóra: niacyna, witaminy B2, B6, A i E, biotyna
§ Mięśnie: witaminy B1, B6 i E
§ Tkanka łączna: witamina C.
Niacyna
Inne nazwy niacyna, nikotynamid, niacynamid, pelagranina, witamina PP, kwas nikotynowy . Niacyna współdziała z ryboflawiną i tiaminą w procesach metabolicznych. Jako składnik koenzymów niacyna uczestniczy w procesach utleniania i redukcji w organizmie. Uczestniczy w procesach regulacji poziomu cukru we krwi, w regulacji poziomu cholesterolu w organizmie, w regulacji przepływu krwi w naczyniach czy też w utrzymaniu odpowiedniego stanu skóry. Współdziała w syntezie hormonów płciowych (estrogeny, progesteron). Niacyna nie jest magazynowana w organizmie ludzkim a jej nadwyżki zostają wydalone z moczem, dlatego też w bieżącej diecie muszą znajdować się odpowiednie ilości witaminy PP.
Niedobór
Długotrwały niedobór prowadzi do wystąpienia pelagry tzw. rumień lombradzki, szorstkość i zaczerwienienie, skóry, zaburzenia w metabolizmie cukrów, zaburzenia procesu oddychania komórkowego, dysfunkcji układu trawiennego (biegunki, spadek masy ciała, osłabienie) zakłócenia w funkcjonowaniu układu nerwowego (bezsenność, zawroty głowy, bóle głowy, zapalenie nerwów, zaburzenia pamięci ). Nadmierne spożywanie cukru, słodyczy lub napojów słodzonych prowadzi do utraty niacyny.
Nadmiar
Stosowanie przez dłuższy czas dużych dawek może powodować uszkodzenie wątroby, niemiarowość pracy serca, dolegliwości skórne (pieczenie i swędzenie), podniesienie poziomu glukozy we krwi.
Źródła witaminy PP
Witamina PP należy do witamin powszechnie występujących w świecie roślin i zwierząt. Najwięcej jej znajduje się w wątrobie, mięsie, rybach, orzechach oraz ziarnach zbóż. Kwas nikotynowy znajduje się w większej ilości produktów pochodzenia roślinnego. Niacyna powstaje także z zawartego w produktach tryptofanu (z 60 mg tryptofanu powstaje 1mg niacyny).
Witamina B2
Synonimy: ryboflawina, laktoflawina, hepatoflawina, witamina G.
Budowa
Pod względem budowy ryboflawina należy do flawin lub liochromów.
Czysta ryboflawina występuje w postaci pomarańczowo-żółtych kryształów, które nie posiadają ostrego punktu topnienia. W temperaturze 240°C ciemnieją, w temperaturze 274-282°C zaczynają topić się. Witamina B2 jest słabo rozpuszczalna w wodzie. Dobrze rozpuszcza się w 10% roztworze mocznika. W tłuszczu i rozpuszczalnikach tłuszczowych nie rozpuszcza się wcale. W kwaśnym środowisku jest dość trwała, w zasadowym łatwo ulega rozkładowi. Promienie ultrafioletowe niszczą ją łatwo w środowisku obojętnym a nawet kwaśnym.
Dlatego mleko, które jest źródłem witaminy, przechowywane w butelkach wystawionych na działanie światła słonecznego traci około 26% po 5 minutach, 39% po 15 minutach oraz 48-64% zawartości ryboflawiny po 30-45 minutach. Preparaty witaminy B2 w roztworach powinny być pakowane w butelki lub ampułki z ciemnego szkła (zwykle brązowego). Ryboflawina jest stosunkowo odporna na ogrzewanie, środki utleniające i działanie kwasów mineralnych.
Występowanie
Szczególnie bogate w witaminę jest mleko i jego przetwory. Znaczna ilość ryboflawiny występuje w ciemnym pieczywie, mięsie, podrobach, rybach a także w grochu i fasoli. Bardzo bogatym źródłem tej witaminy są drożdże, które same nie stanowią produktu spożywczego, ale mogą wzbogacać inne produkty spożywcze np.: ciasta drożdżowe.
FUNKCJE WITAMINY B2 W ORGANIZMIE
· najważniejszą czynnością witaminy B2 w organizmie jest jej udział w procesach utleniania i redukcji
· wchodzi ona w skład enzymatycznie czynnych związków zwanych flawoproteinami, które zawierają mononukleotyd flawinowy (FMN) lub dwunukleotyd flawinowy (FAD)
· ryboflawina odgrywa ważną rolę w funkcjonowaniu narządu wzroku. W niedoborze następuje pogorszenie ostrości wzroku, światłowstręt, łzawienie, łatwe męczenie się oczu i okołorogówkowe wrastanie naczyń
· współdziała w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego
· uczestniczy w przemianach aminokwasów i lipidów
· współuczestniczy z witaminą A w prawidłowym funkcjonowaniu błon śluzowych, dróg oddechowych, śluzówki przewodu pokarmowego, nabłonka naczyń krwionośnych i skóry
SKUTKI NIEDOBORU I NADMIARU WITAMINY B2
Objawy hipowitaminozy (niedoboru)
· opóźnianie wzrostu oraz uszkodzenie gałek ocznych i rogówki
· nadwrażliwość na światło
· uczucie piasku w oczach, pod powiekami
· piekące, zaczerwienione "zmęczone" oczy
· zmiany w obrębie jamy ustnej, pęknięcia i owrzodzenia w kącikach ust
· zapalenie śluzówki jamy ustnej i nosa
· popękane wargi
· swędzenie w okolicy ujścia pochwy
· łuszczące się okolice nosa i ust, czoło i uszy
· wypadanie włosów
· brak koncentracji
· zawroty głowy
· bezsenność
· zaburzenia oddechowe
Objawy hiperwitaminozy (nadmiaru)
Przy dużym przedawkowaniu mogą wystąpić nudności i wymioty.
Witamina B6
Synonimy: pirydoksyna, pirydoksal, pirydoksamina, adermina.
Budowa
Nazwa witamina B6 obejmuje grupę trzech naturalnych związków pirydynowych ulegających w organizmie wzajemnym przekształceniom i wykazujących podobne działanie biologiczne.
Pirydoksyna jest białym krystalicznym proszkiem, lekko gorzkawym o temperaturze topnienia 160°C. Rozpuszcza się w wodzie, słabo w 95% alkoholu etylowym, nie rozpuszcza się w eterze. Jest odporna na działanie temperatury i utlenianie, podatna na działanie promieniowania ultrafioletowego. Syntetyczna pirydoksyna jest produkowana w postaci chlorowodorku. Pirydoksyna, pirydoksal i pirydoksamina są koenzymem dla ponad 50 różnych enzymów (transaminaz, dekarboksylaz, dezaminaz, oksydaz) katalizujących przemiany biochemiczne białek, tłuszczów i węglowodanów. W przemianach niektórych aminokwasów jak np.: tryptofanu, fenyloalaniny i tyrozyny pełnią szczególną rolę katalizując kolejne etapy przekształceń związków chemicznych.
Występowanie
Głównym źródłem witaminy B6 są produkty zbożowe i ziemniaki (pirydoksyna) oraz mięso i wędliny (pirydoksal i pirydoksamina). Najmniejsze ilości witaminy B6 (poniżej 0,05 mg w 100 g) zawierają płatki kukurydziane, mąka pszenna o najniższym wymiale tzw. typ 500, pieczywo pszenne oraz jabłka, wiśnie i porzeczki.
W mleku i przetworach mlecznych znajduje się poniżej 0,10 mg tej witaminy w 100 g.
FUNKCJE WITAMINY B6 W ORGANIZMIE
· Uczestniczy w przemianie aminokwasów i syntezie białek oraz metabolizmie kwasów tłuszczowych.
· Niezbędna w syntezie porfiryn (synteza hemu do hemoglobiny - niezbędnej w produkcji krwinek czerwonych) i hormonów (np.: histamina, serotonina)
· Wpływa na funkcjonowanie układu nerwowego
· Podnosi odporność immunologiczną organizmu i uczestniczy w tworzeniu przeciwciał.
SKUTKI NIEDOBORU I NADMIARU WITAMINY B6
Objawy hipowitaminozy (niedoboru)
· Stany zapalne skóry - dermatitis (łojotokowe zmiany na twarzy, podrażnienie języka i błon śluzowych jamy ustnej, podobnie jak w przypadku braku witaminy B2 i PP).
· Zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym (apatia, bezsenność, nadwrażliwość, napady drgawek).
· Zwiększona podatność na infekcje.
· Niedokrwistość.
Objawy hiperwitaminozy (nadmiaru)
Organizm dobrze toleruje duże dawki witaminy B6. Przy dłuższym stosowaniu pirydoksalu w ilości 2g dziennie mogą wystąpić zaburzenia neurologiczne.
W normalnych warunkach dzienne zapotrzebowanie człowieka na witaminę B6 wynosi 2 - 3 mg pirydoksyny. Czynniki takie jak stres, miesiączka, ciąża, niewydolność serca, podeszły wiek, zbyt niski poziom cukru we krwi, zażywanie pigułek antykoncepcyjnych znacznie zwiększają zapotrzebowanie na pirydoksynę.
Witamina A i Karotenoidy
Witamina A
Synonimy: akseroftol = witamina wzrostowa = witamina przeciwinfekcyjna = retinol
Obecnie najczęściej używa się nazwy retinol. Również niektóre karotenoidy wykazują takie samo działanie biologiczne i dlatego nazywane są prowitaminą A. Całkowita aktywność biologiczna witaminy odnosi się do siły działania retinolu i karotenoidów łącznie. Witamina A (retinol) i jej prowitamina (beta-karoten).
Budowa
Witaminą A jest związek zwany retinolem i różne jego chemiczne formy (aldehydowe, estrowe, kwasowe) składa się on z pierścienia beta-jononu i długiego łańcucha polienowego.
Retinol i jego różne formy występują tylko w produktach zwierzęcych. Prowitaminą A nazywamy całą grupę związków, które noszą nazwę karotenoidów i występują tylko w świecie roślinnym. Za najważniejszy uważa się beta-karoten, bo z niego organizm najłatwiej tworzy retinol. beta-karoten składa się z dwóch pierścieni beta-jononu i dwóch reszt łańcucha polienowego, a zatem jego rozszczepienie na dwie części daje w efekcie retinal, redukowany następnie do retinolu.
Wykorzystywanie retinolu i beta-karotenu jako witaminy A w organizmie człowieka nie jest jednakowe. Na przykład w produktach roślinnych zawartość beta-karotenu trzeba podzielić przez 6, aby otrzymać odpowiednią ilość retinolu (taką którą wykorzysta organizm). Dane odnośnie witaminy A z tabeli są podane w mikrogramach (µg) równoważników retinolu. Równoważnik retinolu zawarty w jakimś produkcie mówi nam ile jest w nim wykorzystanej witaminy A, która może pochodzić równolegle z retinolu i beta-karotenu np.: w konserwie mięsnej z marchewką i groszkiem. Drugą jednostką jest jednostka międzynarodowa witaminy A - wzorzec octanu retinolu
1 j.m. witaminy równa jest 0,6 µg (mikrogram) beta-karotenu
1 mg octanu retinolu odpowiada około 2900 j.m.
Występowanie
Witamina A występuje wyłącznie w produktach pochodzenia zwierzęcego. Zawierają ją: masło, mleko i produkty mleczarskie, jaja, niektóre tłuste ryby, szczególnie bogata w nią jest wątroba.
NIEDOBÓR I NADMIAR WITAMINY A
Funkcje witaminy A:
· zapobiega wysychaniu i rogowaceniu nabłonka,
· sprzyja zdolności regeneracyjnej komórek przez utrzymanie błon śluzowych w dobrym stanie,
· niezbędna w procesie widzenia, ponieważ wchodzi w skład rodopsyny - światłoczułego barwnika siatkówki oka.
Objawy niedoboru witaminy A
Niedobór witaminy A może objawiać się poniższymi cechami:
· kruche, wolno rosnące paznokcie,
· suche, łamliwe włosy,
· suchość skóry,
· wysypka skórna,
· brak apetytu,
· częste infekcje,
· kurza ślepota,
· złe widzenie,
· zahamowanie wzrostu.
Objawy nadmiaru witaminy A
Podawanie dużych dawek tej witaminy przez dłuższy okres czasu może spowodować hiperwitaminozę witaminy A z takimi objawami jak:
· drażliwość,
· zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (m.in. wymioty, brak łaknienia, nudności),
· zmiany zabarwienia skóry,
· powiększenie wątroby i śledziony,
· wypadanie włosów,
· świąd skory,
· suchość skóry.
Witamina E (TOKOFEROL, TOKOTRIENOLE)
Budowa
Istnieje co najmniej osiem postaci witaminy E zwanych tokoferolami. Składają się zaledwie z trzech elementów: wodoru, tlenu, węgla (różnią się między sobą budową przestrzenną). Witamina E jest zbudowana z pierścienia chromanowego do którego dołączony jest izoprenowy łańcuch boczny. Wzór sumaryczny tokoferolu to C29H50O2. Łańcuch boczny we wszystkich tokoferolach jest taki sam (R=C15H31). Jego obecność jest niezbędna dla ich działania biologicznego.
Właściwości tokoferoli
Tokoferole to związki o właściwościach antyoksydacyjnych (tzw. przeciwutleniacze). Są oleistymi cieczami rozpuszczalnymi w tłuszczach i rozpuszczalnikach tłuszczowych ale nie rozpuszczalnymi w wodzie. Nie ulegają zmydlaniu, są dość oporne na działanie kwasów, ługów i wyższej temperatury. Czyste preparaty tokoferoli są wrażliwe na działanie tlenu, promieni ultrafioletowych oraz chemicznych środków utleniających. Estry tokoferoli są na te czynniki dość oporne, szczególnie na tlen. Ma to duże znaczenie praktyczne tym bardziej, że estryfikowanie tokoferoli niektórymi kwasami nie tylko nie zmniejsza ale niekiedy zwiększa działanie biologiczne tych witamin. Witamina E zawarta w naturalnych koncentratach np.: w oleju z kiełków pszenicy znosi ogrzewanie do 170°C przez trzy godziny również w obecności tlenu. W obecności naturalnych lub sztucznie dodawanych przeciwutleniaczy trwałość witaminy E jest większa. Podczas blauszowania i suszenia warzyw i owoców straty tokoferoli są duże. Zwykłe gotowanie nie niszczy ich wcale. Stosunkowo mało wiadomo na temat wchłaniania witaminy E. Wchłanianiu sprzyja żółć i obecność tłuszczów w pożywieniu. Najbardziej aktywny jest tokoferol gdyż wykazuje 100% wchłanialności w organizmie.
FUNKCJE WITAMINY E W ORGANIZMIE:
1. Ze względu na właściwości antyoksydacyjne witamina E to główny "ochroniarz" organizmu. Zwalcza wolne rodniki i chroni kwasy tłuszczowe, zwłaszcza wielonienasycone przed utlenianiem do nadtlenków. Molekuła witaminy E chwyta molekułę wolnego rodnika i przekształca ją poprzez redukcję elektronu lub jonu w obojętną, niegroźną substancję, która następnie zostaje wydalona z moczem. Dobrym przykładem są plamy starcze na dłoniach. Są to grudki tłuszczu utlenione przez wolne rodniki nie poddające się redukcji. Te przebarwienia występują również w innych tkankach. Nie powstają jednak w ogóle gdy organizm ma wystarczającą ilość witaminy E.
2. Witamina E chroni czerwone krwinki (erytrocyty) transportujące tlen podczas ich wędrówki do różnych organów. Wspomagając proces oddychania komórek wpływa na prawidłowe funkcjonowanie i utrzymanie wysokiej wydolności mięśni. Dlatego m.in. zalecane jest aby sportowcy spożywali pożywienie zawierające dużo witaminy E.
3. Witamina E, hamując utlenianie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, ma istotne znaczenie w zapobieganiu rozwojowi miażdżycy naczyń krwionośnych (łac. Arteriosclerosis).
Nieprawidłowa dieta tzn. przejadanie się tłustymi wędlinami, białym pieczywem, makaronem, cukrem, słodyczami, powoduje że w organizmie pojawia się więcej różnych związków cholesterolu (tzw. lipidy). Lipidy krążą w dużej ilości we krwi a następnie osadzają się w ścianach tętnic. W ten sposób zaczyna się rozwijać miażdżyca, zagrażając różnymi chorobami serca i naczyń krwionośnych. Niebezpieczeństwo rozwoju miażdżycy wzrasta przy niedoborze witaminy E w diecie .
4. Witamina E pobudza produkcję substancji przeciwzakrzepowych, zmniejszając ryzyko rozwoju schorzeń naczyń krwionośnych.
5. Witamina E jest niezbędna u mężczyzn do prawidłowej produkcji spermy. Dlatego niedobór witaminy E może prowadzić do bezpłodności.
6. Jako przeciwutleniacz chroni gruczoły wydzielania wewnętrznego: przysadkę mózgową, grasicę, korę nadnerczy.
7. Witamina E współdziała z witaminami A, C i karotenoidami, zmniejszając ryzyko rozwoju chorób nowotworowych.
8. Zapewnia właściwą stabilizację i przepuszczalność błon komórkowych.
9. Zapobiega niedokrwistości makrocytarnej u dzieci.
SKUTKI NIEDOBORU I NADMIARU WITAMINY E
Niedobór witaminy E może powodować:
· Zaburzenia funkcjonowania i osłabienie mięśni szkieletowych (dystrofia)
· Rogowacenie i wczesne starzenie się skóry oraz gorsze gojenie się ran
· Zaburzenia neurologiczne, osłabienie zdolności koncentracji, stany rozdrażnienia,
· Niedokrwistość u niemowląt i dzieci
· Bezpłodność
· Pogorszenie wzroku,
· Zwiększone ryzyko chorób sercowo naczyniowych
Nadmiar witaminy E:
· Witamina spożywana przez dłuższy czas w dawkach większych niż 1000 mg octanu alfa-tokoferolu na dobę, u osób dorosłych, może powodować zmęczenie, bóle głowy, osłabienie mięśni i zaburzenia widzenia.
Biotyna
Biotyna (z greki biotos = życie, inaczej witamina H zwana też witaminą B7) – organiczny związek chemiczny o budowie heterocyklicznej występujący w organizmach zwierzęcych i roślinnych.
Składa się z pierścieni: tiofenowego i imidazolowego. Stanowi ona koenzym kilku różnych enzymów w tym transferazy karboksylowej, niezbędnej w syntezie tłuszczów. Zaliczany jest do witamin rozpuszczalnych w wodzie.
Rola w organizmie – uczestniczy w syntezie aminokwasów, cukrów, białek i kwasów tłuszczowych, wspomaganiu funkcji tarczycy, uczestniczy w przemianie dwutlenku węgla, wpływa na właściwe funkcjonowanie skóry oraz włosów, uczestniczy z witaminą K w syntezie protrombiny (odpowiedzialna za krzepliwość krwi).
Skutki niedoboru – objawami niedoboru biotyny są zmiany skórne – wysypki, stany zapalne, a także wypadanie włosów i podwyższony poziom cholesterolu oraz zmiany zapalne jelit. Ze względu na to, że biotyna może być syntetyzowana przez florę bakteryjną do jej niedoboru dochodzi bardzo rzadko, zwykle pod wpływem innych czynników niż niedobór pokarmowy (np. szerokospektralna antybiotykoterapia).
Skutki nadmiaru – dotychczas nie dowiedziono aby była ona toksyczna dla ludzi.
Źródła występowania – biotyna występuje w wątrobie, orzechach włoskich i ziemnych, mące sojowej, żółtku jaj, krabach, migdałach, sardynkach, grzybach, brązowym (naturalnym) ryżu, mące pełnoziarnistej, szpinaku, marchwi, pomidorach.
Bibliografia:
1. Lewiński W., Prokop J., Skirmuntt G., Walkiewicz J.: Podr. Biologia, Wyd. Operon, Rumia 2002
2. Duszyński J., Kozłowska-Rajewicz A., Wojciechowska G.: Podr. Biologia, Zakres podstawowy, Wyd. Szkolne PWN, Warszawa 2002
3. http://www.resmedica.pl/witaminy.html
4. http://www.zdrowie.med.pl/witaminy/witb2_1.html
Zmieniony przez - .lara. w dniu 2014-03-02 23:12:06
Krzysztof Piekarz
