Kiedy stosować i jak dawkować kofeinę? Jak działa na sportowca?

Kawa jest jednym z najbardziej popularnych napojów w przekroju całego świata. Między innymi z tego powodu tak wielu naukowców docenia jej właściwości prozdrowotne, w tym ogromne bogactwo przeciwutleniaczy, czyli związków wspomagających nasz organizm w walce z nadmiarem wolnych rodników. Jednak o tym zastosowaniu kawy z pewnością mało kto słyszał. 

Natomiast chyba każdy kojarzy pobudzający wpływ kawy. Trudno spotkać dorosłą osobę, która nie zaczyna nudnego poranka od zastrzyku energii - najczęściej właśnie w postaci kawy. Za te pobudzające działanie kawy możemy podziękować głównie zawartej w niej kofeinie. Z drugiej strony kofeina to nie tylko kawa. Jej duże bogactwo znajdziemy zarówno w herbatach, kakao, gorzkiej czekoladzie, orzeszkach kola, jak i guaranie. Wytwarzana jest także syntetycznie w laboratorium.

Absolutna powszechność w każdej formie 

Kofeinę spotkać możemy również w całej klasie napojów, powszechnie nazywanych energetykami. Stanowią jednocześnie prawie nieodzowny składnik większości przedtreningówek. Na rynku suplementacyjnym stale pojawiają się coraz bardziej innowacyjne formuły zawierające kofeinę tj. gumy, czy żele. Oczywiście zawartość kofeiny w poszczególnych produktach może się znacząco różnić, warto jednak pamiętać o tym, że najwięcej będą jej z reguły zawierały suplementy przedtreningowe przeznaczone dla sportowców.  Ludzkie zamiłowanie do kofeiny i kawy nie jest nowe, gdyż ślady jej stosowania w celach dodających energii, znajdziemy już w XV. wieku.

Doping czy nie?

Ze względu na to, jak silnie kofeina może oddziaływać na poprawę wyników sportowców, została ona wpisana na listę substancji zakazanych przez Międzynarodowy Komitet Olimpijski (MKOL) w roku 1984, a Światowa Agencja Antydopingowa (WADA) zakazała jej stosowania w roku 2000. Dawki zabronione określono na wielkości w moczu przekraczające 12 µg/ml. Jej “kariera”, jako substancji zabronionej, w takiej ilości nie trwała zbyt długo, gdyż już w roku 2004 zniknęła z wykazu obu instytucji, z jednym zastrzeżeniem - WADA dalej monitoruje spożycie kofeiny tak, aby sportowcy nie spożywali jej więcej niż 10 mg na kilogram masy ciała, co jednak, jak się za chwilę okaże, jest kolosalną dawką. 

M.in. na podstawie próbek sportowców szacuje się, że najchętniej po kofeinę sięgają sportowcy dyscyplin wytrzymałościowych. W roku 2015 najwyższe stężenie kofeiny, czyli największe spożywane dawki, wykrywano u kolarzy, lekkoatletów i wioślarzy. Jednak równie chętnie sięgali po nią piłkarze, bokserzy, judocy, wioślarze i zawodnicy podnoszący ciężary. Skoro to właśnie sportowcy tych dyscyplin sportowych najczęściej sięgają po kofeinę, wskazywać to może, że to oni mogą najbardziej zyskiwać na jej suplementacji. 

Jak działa kofeina na sportowca?

Oddziaływanie kofeiny na każdego z nas może się drastycznie różnić. Wśród głównych czynników, które mogą mieć wpływ na to, jak szybko kofeina jest metabolizowana/przetwarzana i jaki efekt może wywierać, wymienia się zarówno predyspozycje osobnicze - genetyka, jak i środowiskowe np. regularność spożywania kofeiny nie tylko ze źródeł przedtreningowych, ale ogólnie całego przekroju diety.

Najczęściej obserwuje się zwiększony poziom kofeiny już po kilku minutach od spożycia - niezwykle ważna jest tutaj forma podania, jednak jej największe stężenie we krwi notowane jest między 30. a 120. minutą od podania. Gdy spożywane są tabletki z kofeiną, jej szczytowy poziom notuje się już po 30 minutach, ale jeśli jako źródło pokarmowe zostanie wybrana np. czekolada, pik kofeinowy pojawi się w okolicy 100. minuty. 

Kiedy stosować i jak dawkować kofeinę?

Jej biodostępność dla naszego organizmu sięga prawie 100%! Ze względu na to, że jej działanie utrzymuje się przez wiele godzin, warto tutaj zaznaczyć, że jej okres półtrwania, czyli zmniejszenie o połowę stężenia wynosi około 5 godzin, z zastrzeżeniem ogromnych różnic indywidualnych! Mimo tego, że kofeina najczęściej, całkiem słusznie, wiązana jest z pobudzeniem, wydaje się, że jedną z głównych zalet jej stosowania, co jest widoczne głównie w sportach wytrzymałościowych, jest zdolność do obniżania odczucia zmęczenia. Być może to właśnie z tego powodu, tak chętnie sięgają po nią sportowcy dyscyplin wytrzymałościowych. W takim przypadku poza spożyciem standardowej porcji przed treningiem widzimy już, że czas do treningu uzależniony będzie od źródła pokarmowego kofeiny i najczęściej będzie się mieścił w przedziale 30-60 minut przed nim, można pomyśleć również o uzupełniającej dawce, w trakcie trwania treningu. 

Im dłużej trwa wysiłek fizyczny, tym korzystniejsze będzie późniejsze jej spożywanie. Najczęściej dawka suplementacji kofeiną jest uzależniona od masy ciała i wynosi od 3 do 6 mg kofeiny na kilogram. Dobierając porcję suplementacyjną kofeiny, należy, nie tylko zwrócić uwagę na wielkość jednorazowej dawki, ale również na całościowe dzienne spożycie jej, uwzględniając wszystkie źródła pokarmowe - część z nich wymieniłem w pierwszej części artykułu. Możemy przyjąć, iż najczęściej polecana porcja dzienna dla osób aktywnych mieści się w granicach 400-600 mg na dobę.

Czy warto stosować kofeinę?

Jeśli tylko jesteś osobą zdrową, metabolizujesz ją w standardowy sposób, nie masz problemu z zaśnięciem, po jej spożyciu - zdecydowanie warto.

Niech świadczą o tym np.: 

• sportowcy MMA, którzy odnotowują większą liczbę  akcji ofensywnych, 
• koszykarze, którzy mogą skakać wyżej, lepiej rzucają rzuty wolne, mają więcej zbiórek i akcji ofensywnych
• piłkarze, którzy mogą więcej biegać podczas meczu i poprawia się ich celność podań oraz podobnie jak koszykarze mogą wyżej skakać
• siatkarze, u których stwierdza się zwiększenie liczby skutecznych akcji i zmniejszenie błędów podczas gry.