Rak wątroby jest trudny do leczenia i stanowi trzecią najczęstszą przyczynę zgonów związanych z nowotworami. Główną formą jest rak wątrobowokomórkowy, który stanowi 75-85% przypadków. Wskaźniki dotyczące zachorowalności na ten typ nowotworu rosną na całym świecie.
Czynniki ryzyka
W ostatnim przeglądzie badań naukowych zespół badaczy postanowił określić główne czynniki ryzyka dla zaburzeń stanu i funkcji wątroby. Wymieniono tutaj przede wszystkim cukrzycę i stłuszczenie niealkoholowe, którym można skutecznie zapobiegać poprzez odpowiednio wcześnie wprowadzone zmiany stylu życia.
Funkcje odżywcze wątroby
Organ położony w prawej górnej części jamy brzusznej jest regulatorem stanu odżywienia. Wątroba, bo o niej mowa, jest głównym miejscem produkcji żółci potrzebnej do rozkładu tłuszczów. Przez to ułatwia też absorpcję witamin rozpuszczalnych w tłuszczach oraz wpływa na produkcję lipoprotein i transport cholesterolu. Wątroba magazynuje również pierwiastki mineralne, takie jak żelazo oraz miedź. Cenną dla osób aktywnych funkcją wątroby jest przekształcanie nadmiaru glukozy w glikogen, czyli specyficzną rezerwę energetyczną.
Funkcje regulacyjne wątroby
W wątrobie enzymy przekształcają nie tylko substancje odżywcze, ale również różne substancje chemiczne (np. leki i toksyny) w mniej szkodliwe produkty, które są następnie wydalane. Odgrywa kluczową rolę w regulacji równowagi kwasowo-zasadowej, przekształcając toksyczny amoniak w mniej szkodliwy mocznik.
Co więcej, jest kluczowym miejscem produkcji większości czynników krzepnięcia krwi, a dodatkowo wspiera również układ immunologiczny poprzez produkcję pewnych białek odpornościowych i funkcjonowanie specyficznych komórek. Wątroba jest też istotna dla prawidłowego metabolizmu wielu hormonów, takich jak insulina czy hormony tarczycy, a nawet hormony płciowe.
Funkcje wątroby, a rozwój raka
Według przeglądu badań z czerwca 2023 roku powikłania związane z otyłością takie jak niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD) i cukrzyca typu 2 (T2D), zwiększają ryzyko rozwoju raka wątrobowokomórkowego (HCC). Wynika to z faktu, że organ ten nie tylko uczestniczy w wielu przemianach metabolicznych i detoksykacji, ale odgrywa też kluczową rolę w regulacji odporności organizmu.
Populacja komórek odpornościowych w wątrobie może być znacząco zmieniona zarówno w niealkoholowym stłuszczeniu wątroby (NAFLD), cukrzycy typu 2 (T2D), jak i raku wątrobowokomórkowym (HCC). NAFLD i T2D wywołują przewlekły, łagodny stan zapalny, który upośledza działanie wielu komórek i powiązany jest z ryzykiem rozwoju wielu chorób, w tym nowotworów. Zaburzone zostają m.in. poziomy pochodzących z układu odpornościowego cytokin, chemokin, czy białka C-reaktywnego.
Czynniki ryzyka HCC zależne od człowieka |
Czynniki niezależne | Czynniki częściowo zależne |
Spożycie toksyn (np. alkoholu) | Wrodzona hemochromatoza | Wirusowe zapalenie wątroby typów B, C, D |
Nadwaga | Autoimmunologiczne zapalenie wątroby | |
Nadwaga | ||
Cukrzyca typu 2 | ||
Niealkoholowe stłuszczenie wątroby |
Farmakoterapia cukrzycy i stłuszczenia wątroby
Metformina jest jednym z najczęściej przepisywanych leków na cukrzycę typu 2. Wprowadzona w latach 50. XX wieku, stała się podstawą leczenia tej choroby. Działa poprzez zwiększanie wrażliwości tkanek na insulinę oraz usprawnianie pracy wątroby. Istnieją przesłanki wskazujące, że stosowanie metforminy może sprzyjać dłuższemu przetrwaniu po diagnozie raka wątroby.
W kontekście stłuszczenia wątroby, które może prowadzić do poważniejszych schorzeń, takich jak marskość czy rak, także pojawiają się obiecujące publikacje dotyczące pewnych leków. Uwagę zwraca się np. na inhibitory FASN, czyli leki blokujące syntezę kwasów tłuszczowych. Pierwsze obserwacje wydają się być obiecujące, jednak badania są jeszcze w zbyt wczesnych fazach, aby móc tutaj wyciągnąć precyzyjne wnioski na temat działania przeciwnowotworowego.
Naturalne wsparcie wątroby
Berberyna (związek aktywny berberysu) to naturalny składnik wykorzystywany w tradycyjnej medycynie chińskiej, który potrafi regulować poziom cukru we krwi. Jednym z mechanizmów działania berberyny jest aktywacja enzymu AMPK, co czyni ją podobną w działaniu do metforminy, popularnego leku przeciwcukrzycowego. Aktywacja AMPK pomaga w kontroli produkcji glukozy w wątrobie i zwiększa wrażliwość komórek na insulinę.
Cynaryna, składnik aktywny z karczocha zwyczajnego, wspomaga funkcje wątroby i trawienie. Działa przez stymulację produkcji żółci, a także posiada właściwości antyoksydacyjne i przeciwzapalne, chroniące komórki wątrobowe. Może obniżać poziom cholesterolu, a dokładniej lipoprotein frakcji LDL. Substancją o bardzo podobnym działaniu jest sylimaryna z ostropestu plamistego.
Rośliny w prewencji HCC | Leki w prewencji HCC |
Berberys | Metformina |
Ostropest | Inhibitory FASN |
Karczoch | Szczepienia przeciw wirusom HCV i HBV |
Hamowanie stresu oksydacyjnego
Galusan epigallokatechiny (EGCG), główny składnik zielonej herbaty, nie tylko chroni komórki, ale może też hamować rozwój komórek nowotworowych. Badania nad zieloną herbatą z obiecującymi rezultatami prowadzone były również w kontekście leczenia otyłości. Według licznych publikacji regularne picie zielonej herbaty może obniżyć ryzyko niektórych nowotworów, jednak nie gwarantuje całkowitej ochrony.
Skuteczniejsze może okazać się stosowanie ekstraktów o stałym, wysokim poziomie substancji aktywnych. Podobnie jest w przypadku kurkumy i jej głównej substancji aktywnej, kurkuminy. Istnieje szereg publikacji wskazujących na jej potencjał w zwalczaniu stresu oksydacyjnego, a nawet kilka w kontekście komórek raka wątrobokomórkowego.
Hamowanie stanów zapalnych
Kwasy tłuszczowe omega-3, powszechnie występujące w tłustych rybach, takich jak łosoś czy sardynki, cenione są między innymi za działanie przeciwzapalne. Często są elementem niedoborowym w dietach, które prowadzą do stłuszczenia wątroby i cukrzycy. Działają one przeciwstawnie do tłuszczy nasyconych i utwardzonych, wspierając układ nerwowy, odpornościowy, a także hormonalny.
Wpływają na błony komórkowe w tkankach i narządach, a ich funkcje mogą mieć znaczenie w zaburzeniach nastroju, chorobach autoimmunologicznych, czy problemach skórnych. Co więcej, kwasy omega-3 mogą odgrywać kluczową rolę w prewencji oraz leczeniu niektórych schorzeń metabolicznych, a także nowotworów.
Źródła:
Blum, Hubert E. “Hepatocellular carcinoma: therapy and prevention.” World journal of gastroenterology vol. 11,47 (2005): 7391-400. doi:10.3748/wjg.v11.i47.7391
Song, Lei et al. “Exploring the active mechanism of berberine against HCC by systematic pharmacology and experimental validation.” Molecular medicine reports vol. 20,5 (2019): 4654-4664. doi:10.3892/mmr.2019.10698
Mastron, J. K., Siveen, K. S., Sethi, G., & Bishayee, A. (2015). Silymarin and hepatocellular carcinoma: a systematic, comprehensive, and critical review. Anti-cancer drugs, 26(5), 475–486. https://doi.org/10.1097/CAD.0000000000000211
Ciekawy stack