Czy kiedykolwiek zastanawiałeś się, czy nadwaga może wynikać z tak zwanych "grubych kości"? W powszechnej opinii często pojawia się przekonanie, że zwiększona masa ciała to efekt specyficznej budowy szkieletu. Jest to zazwyczaj tłumaczenie się osób z nadwagą, które nie do końca chcą przyznać, że nieco się im przytyło. W niniejszym artykule omówimy zagadnienia związane z anatomią kośćca, rolą genetyki i uwarunkowań rodzinnych, jak również sposoby, dzięki którym można zweryfikować własną masę ciała (nadwagę) oraz jej przyczyny. Przyjrzymy się naukowym doniesieniom, a także wyjaśnimy, na ile istotny jest wpływ kośćca na ogólną masę ciała.
Czym jest masa kostna i jak wpływa na wagę?
Masa kostna odnosi się do ogólnej ilości tkanki kostnej w organizmie. U różnych osób różnice w masie kostnej mogą wynikać z:
- Genetyki – wrodzonej struktury, która determinuje gęstość i rozmiary kości.
- Aktywności fizycznej – zwłaszcza ćwiczeń obciążających szkielet, takich jak bieganie, skakanie czy treningi siłowe, które sprzyjają zwiększaniu gęstości kości.
- Diety i stylu życia – odpowiednia podaż wapnia, witaminy D i innych składników mineralnych wspiera zdrowie kości.
Wbrew obiegowej opinii, nawet "grube kości" nie są w stanie generować drastycznych różnic w masie ciała na tyle, by tłumaczyć zjawisko otyłości czy znacznej nadwagi. Kości stanowią zwykle 12–15% całkowitej masy ciała u dorosłego człowieka, choć wartości te różnią się nieznacznie w zależności od płci, wieku oraz indywidualnych predyspozycji genetycznych.
Skąd wziął się mit o "grubych kościach"?
Rola indywidualnej budowy ciała
Często mówi się o budowie ektomorficznej, mezomorficznej i endomorficznej, co może sugerować różne typy sylwetki – od szczupłej i drobnej, poprzez atletyczną i mocno umięśnioną, aż po bardziej masywną i zasobną w tłuszcz. Zdarza się, że osoby o mocnej budowie ciała są postrzegane jako te z "grubymi kośćmi", jednak zazwyczaj różnice te są bardziej powiązane z masą mięśniową i pewnym poziomem tkanki tłuszczowej, a nie z samą grubością kości.
Dziedziczenie i uwarunkowania rodzinne
Geny decydują m.in. o wzroście, proporcjach ciała, gęstości kości czy rozkładzie tkanki tłuszczowej. Jeśli w rodzinie występują podobne sylwetki lub skłonność do nadwagi, łatwo przypisać to "grubym kościom". W rzeczywistości jednak większe znaczenie mają uwarunkowania środowiskowe, w tym nawyki żywieniowe przekazywane z pokolenia na pokolenie oraz poziom aktywności fizycznej. "Grube kości" mogą być jedynie drobnym czynnikiem kształtującym masę ciała, ale przeważnie nie jest to główne źródło nadwagi.
Błędy interpretacyjne
Powtarzane w towarzyskich rozmowach stwierdzenie "to tylko wina grubych kości" stało się wyjaśnieniem nadwagi w przypadku osób o większych gabarytach. Jednak współczesna diagnostyka medyczna, w tym badania densytometryczne, pokazuje, że różnice w grubości czy ciężarze kości rzadko tłumaczą znaczącą nadwyżkę kilogramów. Zdecydowanie większy udział w masie ciała ma tkanka tłuszczowa i mięśniowa.
Jak ocenić wpływ kośćca na masę ciała?
Badanie densytometryczne
Densytometria to specjalistyczne badanie, które pozwala na dokładną ocenę gęstości mineralnej kości. Dzięki niemu można określić, czy kości są prawidłowo uwapnione, czy występuje osteoporoza lub osteopenia. Mimo iż densytometria nie odpowie wprost na pytanie, czy "grube kości" generują nadwagę, daje wgląd w stan kośćca i pozwala wyeliminować poważne zaburzenia kostne.
Pomiar masy i składu ciała
Analiza składu ciała (np. za pomocą specjalistycznych wag z bioimpedancją elektryczną) pozwala ocenić procentową zawartość tkanki tłuszczowej, masę mięśni i oszacować masę mineralną kości. Choć wyniki mogą odbiegać od standardów laboratoryjnych, jest to dobra metoda, by uzmysłowić sobie, czy zwiększone kilogramy pochodzą głównie z tkanki tłuszczowej, czy np. z dobrze rozwiniętej muskulatury.
Obwody ciała i pomiar proporcji
Prostymi metodami domowymi, takimi jak pomiar obwodu talii, bioder czy użycie centymetra krawieckiego, można wstępnie ocenić, gdzie odkłada się tkanka tłuszczowa. Osoby, u których tkanka tłuszczowa nadmiernie gromadzi się w okolicy brzucha, mają wyższe ryzyko chorób metabolicznych, niezależnie od tego, czy kości są nieco grubsze, czy nie.
Istotne czynniki prowadzące do nadwagi i otyłości
Nadwaga i otyłość to wieloaspektowe zjawiska zależne od:
- Bilansu energetycznego – zbyt duża podaż kalorii względem zapotrzebowania.
- Poziomu aktywności fizycznej – brak regularnego ruchu przekłada się na magazynowanie energii w postaci tkanki tłuszczowej.
- Predyspozycji genetycznych – pewne warianty genów sprzyjają szybszemu odkładaniu tłuszczu, ale nie oznacza to, że sytuacja jest całkowicie poza kontrolą.
- Hormonów – zaburzenia hormonalne (np. tarczycy, insuliny) mają wpływ na metabolizm i mogą prowadzić do nadwagi.
- Trybu życia i stresu – stresujące warunki, mała ilość snu czy niezdrowe nawyki mogą wzmocnić proces przyrostu wagi.
"Grube kości" nie pojawiają się w żadnym z powyższych czynników jako kluczowa przyczyna nadwagi. Nawet jeżeli pewne różnice w budowie szkieletu istnieją, mają raczej marginalne znaczenie w kwestii otyłości.
Rzeczywista rola genetyki w masie ciała
Predyspozycje dziedziczne
W wielu przypadkach osoby zmagające się z nadwagą zwracają uwagę na rodzinną tendencję do przybierania na wadze. Mogą mieć rację, genetyka odgrywa bowiem pewną rolę w procesach metabolicznych i rozkładzie tkanki tłuszczowej. Jednak same geny zazwyczaj nie wystarczą, by wywołać nadmierne przybieranie na masie – potrzebne są jeszcze określone warunki środowiskowe, jak niewłaściwa dieta czy brak ruchu.
Wpływ środowiska i nawyków
Nawyki żywieniowe i styl życia często są wspólne dla członków rodziny. Jeżeli w domu brakuje zdrowej diety, a aktywność fizyczna pozostawia wiele do życzenia, to kolejne pokolenia powielają te zachowania, co skutkuje rosnącym wskaźnikiem masy ciała. Wówczas "grube kości" wydają się wygodnym wyjaśnieniem problemu, a prawdziwą przyczyną jest po prostu niezdrowy tryb życia.
O czym należy pamiętać?
Różnice w masie kostnej między poszczególnymi osobami rzeczywiście istnieją, ale rzadko bywają na tyle duże, by powodować istotne zmiany w całkowitej masie ciała. "Grube kości" to dość wygodny mit, który bywa używany jako usprawiedliwienie dla nadwagi. W rzeczywistości większe znaczenie mają: nawyki żywieniowe, poziom aktywności fizycznej, gospodarka hormonalna i indywidualne uwarunkowania genetyczne, ale nie sam fakt posiadania masywniejszego szkieletu.
Źródła:
- Calcium and contribution to the normal development of bones https://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/pub/4587
- 10 Natural Ways to Build Healthy Boneshttps://www.healthline.com/nutrition/build-healthy-bones
