Dążenie do idealnej formy czasem kończy się kontuzją, a to akurat najmniejszy problem (gdyż kulturystyka ogólnie nie jest zbyt kontuzjogenna, o ile nie przesadza się z niearomatyzującymi SAA). O wiele bardziej istotne mogą być zaburzenia hormonalne i psychiczne występujące w trakcie nadmiernej redukcji masy ciała. Wynikają one ze złożonych mechanizmów regulacyjnych organizmu, na których omawianie nie ma tutaj miejsca. Jako wstępną lekturę proponuję książki z zakresu fizjologii człowieka oraz fizjologii wysiłku i treningu fizycznego.

  1. Jaki wpływ ma redukcja na profil hormonalny kulturysty?
  2. Jakie znaczenie ma obniżenie stężenia T3, T4?
  3. Testosteron vs estrogeny: forma albo libido?
  4. Wnioski
  5. Podsumowanie

Jaki wpływ ma redukcja na profil hormonalny kulturysty?

W jednym ze studiów przypadku Pardue A. i wsp. kulturysta przygotowywał się do zawodów przez 8 miesięcy, następnie regenerował przez kolejne 5 miesięcy. Według danych, zawartych w badaniu, był to zawodnik niestosujący leków (np. sterydów anaboliczno-androgennych, diuretyków, hormonów tarczycy, hormonu wzrostu, IGF-1, GHRH, beta-mimetyków itd.). Zmierzono skład ciała metodą DXA, wydolność anaerobową (Wingate), metabolizm spoczynkowy (RMR) oraz oceniono profil hormonalny zawodnika.

Redukcja pociągnęła za sobą wręcz katastrofalne skutki, w ciągu 8 miesięcy:

  • testosteron spadł z 623 do 173 ng/dL
  • stężenie T3 (trijodotyronina) zmniejszyło się ze 120 do 43 ng/dL
  • stężenie T4 (tyroksyny) zmniejszyło się z 5,8 do 4,1 μg/dL
  • kortyzol wzrósł z 25,2 do 26,5 μg/dL
  • grelina wzrosła z 383 do 822 pg/mL

libido, hormony

Analiza danych – testosteron nie osiągnął nawet progu maksimum dla naturalnego zawodnika. Po redukcji poziom jednego z najważniejszych hormonów spadł drastycznie i osiągnął poziom typowy raczej dla mężczyzn z różnej etiologii hipogonadyzmem (np. podobny poziom może wystąpić po wielomiesięcznym nadużywaniu sterydów anaboliczno-androgennych). Według obecnych kryteriów poziom testosteronu po redukcji kwalifikował mężczyznę do HTZ, był prawie połowę mniejszy niż 300 ng/dL (niektórzy podają, iż progiem jest wartość poniżej 350 ng/dL).

Normy

  • estradiolu w surowicy dla mężczyzny: 10-50 pg/mL, u kobiet zależy od fazy cyklu i może się wahać w granicach 20 do 750 pg/mL
  • dla testosteronu całkowitego wynosi: 280-1080 ng/dL (mężczyźni) oraz mniej niż 70 ng/dL (kobiety)
  • testosteron wolny: 0,3-2 pg/mL; w ujęciu „%” testosteronu całkowitego jest to 0,1-0,3% 

W warunkach fizjologicznych tarczyca wydziela 90 mcg T4 oraz 8 mcg T3. Spadek ilości hormonów tarczycy mężczyzny również był znaczący. Oznacza to problemy z dalszym pozbywaniem się tkanki tłuszczowej. Dlaczego?

Za zużycie spoczynkowej energii w około 30% odpowiada tarczyca. Potwierdza to dalsza część badania, gdzie wykazano, iż u mężczyzny znacznie spowolnił metabolizm spoczynkowy (RMR). Ogólnie nie powinno to dziwić, gdyż w większości badań wykazano, iż restrykcje żywieniowe mają wpływ na hormony tarczycy np. dieta VLCD znacząco obniża T3 już po 3 tygodniach leczenia.

Z kolei u 5 z 27 zawodniczek fitness w trakcie redukcji poziomy T3 były poniżej progu referencyjnego (2,6–6 pmol/L) jeszcze przed wejściem na redukcję, w trakcie wprowadzenia restrykcji kalorii aż u 20 z 27 pań stężenie T3 spadło poniżej minimalnego progu. Nawet 3-4 miesiące bez restrykcji kalorycznych nie wystarczyłyby przywrócić funkcjonowanie tarczycy!

Jakie znaczenie ma obniżenie stężenia T3, T4?

  • obniża się wydolność fizyczna

  • spowalnia się akcja serca

  • może pojawić się insulinoporność 

  • wydłuża się okres rozkurczu serca

  • zmniejsza się objętość krwi krążącej

  • zmniejsza się przepływ przez naczynia skóry

  • mogą pojawić się zaburzenia rytmu (np. komorowe) i przewodnictwa serca

  • może pojawić się niewydolność serca

  • mogą pojawić się bóle mięśniowe, sztywność, spowolnienie ruchów, akroparestezje

  • mogą pojawić się polineuropatie

  • może wystąpić obniżenie nastroju, apatia, obniżenie napędu psychoruchowego, osłabienie pamięci, czasami zespół depresyjny czy wręcz objawy psychotyczne 

Oczywiście celowo wyolbrzymiłem tutaj problem, gdyż podobne objawy występują w ciężkich, przewlekłych, trwających miesiące czy lata chorobach tarczycy (zresztą same wskaźniki T3 i T4 nie dają nam odpowiedzi na ważne pytania dotyczące profilu hormonalnego, brakuje, chociażby TSH). W czasie redukcji objawy będą mniej nasilone lub nie wystąpią.

Jeśli chodzi o kortyzol, wzrost u wspomnianego zawodnika jest niewielki i moim zdaniem nieistotny. Mało prawdopodobne, by ten niewielki wzrost kortyzolu spowodował supresję TSH (powodują ją również somatostatyna oraz dopamina). Dużo bardziej niepokojący jest wzrost poziomu greliny, reguluje ona poczucie łaknienia (tłumaczy on wilczy głód i często występujący po redukcji efekt jojo).

W efekcie redukcji mężczyzna utracił 9,1 kg, a jego dzienne spożycie składników pokarmowych znacznie zmalało (początkowo dostarczał 3860 kcal dziennie, pod koniec „redukowania balastu” 1724 kcal dziennie). Według DXA poziom jego tkanki tłuszczowej wynosił początkowo 13,8%, na koniec redukcji 5,1%. Po okresie regeneracji stracił prawie wszystko, co wypracował, ponownie osiągnął 13,8% BF. Dodatkowo u mężczyzny znacznie spadła szczytowa moc anaerobowa (z 753 do 536,5 Watt; spadek o 28,75%) oraz pogorszyła się jakość snu.

Testosteron vs estrogeny: forma albo libido?

Dla większości mężczyzn słowo „forma” nic nie oznacza, ja mam na myśli „docięcie” (odtłuszczenie) na poziomie 4-6%. Dla większości chodzących na siłownię nieosiągalnym marzeniem jest, chociażby 10-12% BF. Znacznie częściej widuje się „pakerów z McDonald’s”, którzy mają co prawda dużo centymetrów w obwodzie ramienia czy klatki piersiowej, ale równie dużo zbędnych centymetrów w pasie. Wspomniane tłuściochy często używają dość wulgarnych powiedzonek w stylu: „kto nie ma brzucha, ten kiepsko rucha”.

Niestety, nie tkwi w tym zbyt wiele prawdy. Otyli mężczyźni cierpią z powodu … niższego poziomu testosteronu, wyższego estrogenów (aromatyzacja zachodzi w tkance tłuszczowej). Dodatkowo tkanka tłuszczowa wytwarza szereg czynników m.in. prozapalnych: „tkanka tłuszczowa trzewna jest hormonalnie bardziej aktywna niż podskórna i wydziela wiele związków biologicznie aktywnych: adiponektynę, IL-6, TNF-alfa, PAI-1, rezystynę, wisfatynę.”

W wielkim przeglądzie badań z 2014 roku udowodniono, iż:

  • im większa redukcja tkanki tłuszczowej, tym większa zwyżka testosteronu u mężczyzn w każdej grupie wiekowej
  • interwencje chirurgiczne posiadają ogromną skuteczność, ale … wymagają długiego czasu
  • zmiany w stylu życia (aktywność, trening) i diecie również przynoszą znakomite rezultaty

Przykładowo eksperymenty:

Z 2010 roku (Reis) – 20 mężczyzn, w średnim wieku 37 lat. Wyjściowy poziom testosteronu wynosił 11,8 nmol l−1, po interwencji chirurgicznej i zmianie stylu życia, nastąpiła poprawa ilości testosteronu o 12,5 nmol l−1 (spadek wagi ciała o 44% w ciągu 2 lat i 2 miesięcy).

Z 2012 roku (Pellitero), 33 mężczyzn, w wieku 41 lat - wyjściowy poziom testosteronu 8,6 nmol l−1. Po interwencji chirurgicznej waga spadła o 37%, a poziom testosteronu wzrósł o 10,3 nmol l−1 (w ciągu 52 tygodni).

Pritchard (1999) – same ćwiczenia fizyczne, 14 mężczyzn w wieku 21 lat, czas trwania 13 tygodni - spadek wagi ciała o 6%, wzrost testosteronu o 5,1 nmol l−1.

Dieta (VLCD) – badanie Niskanen z 2004 roku: 58 mężczyzn, spadek wagi o 14% w ciągu 9 tygodni, wzrost testosteronu o 5,0 nmol l−1 (z poziomu wyjściowego 12 nmol l−1 wzrost do 17 nmol l−1).

Wnioski

Redukcja nie sprzyja libido oraz sprawności w łóżku. Dzieje się tak, ponieważ stale ograniczamy dopływ składników odżywczych, na domiar złego bardzo często w okresie wielu miesięcy „wycinki” podejmowana jest wytężona, objętościowa praca aerobowa (co także negatywnie wpływa na poziom testosteronu, zaś może przyzwalać na rozwinięcie skrzydeł przez kortyzol).

Czy w takim razie ratunkiem jest stosowanie sterydów anaboliczno-androgennych? I tak, i nie. Krótkoterminowo SAA mogą pomóc w utrzymaniu poziomu testosteronu, ale … w perspektywie miesięcy i lat – powodują, iż produkcja endogennego testosteronu może nigdy nie wrócić do fizjologicznego poziomu („sprzed eksperymentów z farmakologią”).

libido

Po części spadek ilości testosteronu może wynikać z ograniczania podaży tłuszczy (co jest elementem niektórych strategii żywieniowych). Spadek podaży tłuszczy w diecie to skuteczny sposób na niski poziom testosteronu (zalecana podaż dla sportowca wynosi od 15 do 30% całkowitej ilości energii), stosując nowoczesne "diety" np. pozbawione tłuszczu - odnosisz odwrotne rezultaty. Zdrowe tłuszcze (oliwa, olej lniany, orzechy, olej rzepakowy, awokado, ryby, olej kokosowy) są równie ważne dla sportowca, jak pełnowartościowe białko oraz węglowodany.

Mało tego, wg licznych badań osoby dostarczające 20% dziennej podaży energii z tłuszczy miały mniej testosteronu od tych dostarczających 40%. Mniej było testosteronu całkowitego, wolnego, jak i androstendionu – szczególnie gdy tłuszcze nasycone zastąpiono wielonienasyconymi. Podobne obserwacje płyną z eksperymentów prowadzonych na kobietach. U pań w ciągu kilku miesięcy redukcji pod zawody fitness odnotowano spadek ilości testosteronu oraz estradiolu.

Estradiol wrócił do wartości wyjściowych po 3-4 miesiącach po wyjściu z redukcji, niestety testosteron już nie. Te spadki zaowocowały problemami z regularnością cyklu miesiączkowego. U kobiet wydaje się, że kluczowym hormonem regulującym pożądanie i doznania seksualne jest … testosteron, z kolei u mężczyzn pierwsze skrzypce gra raczej estradiol (nie jak się błędnie uważa, testosteron): „u pacjentów z deficytem androgenów podnoszono w celach terapeutycznych stężenie testosteronu (TS).

W czasie terapii następował równoległy wzrost stężenia E-2 (estradiolu) w surowicy krwi (w wyniku naturalnego działania aromatazy). U niektórych pacjentów stężenia E-2 były na tyle wysokie, że przekraczały one granice normy dla E-2 u mężczyzn. W celu obniżenia stężenia E-2 podawałem tym pacjentom preparaty blokujące aktywność aromatazy.

W efekcie takiej terapii, u mężczyzn z wysokimi stężeniami Ts, układającymi się w górnych granicach normy, przy b. niskich stężeniach E-2 wystąpił całkowity zanik libido. Równocześnie stwierdzałem u nich wyraźne zaburzenia wzwodu do jego całkowitego zaniku włącznie. Wszelkie te objawy ustępowały po odstawieniu leku blokującego aromatazę, co powodowało powrót wysokich stężeń E-2”.

Polecamy również: Zaburzenia libido i supresja HPTA „na cyklu”

Podsumowanie

Zbytnia redukcja nie czyni z mężczyzny supermana w łóżku, z kolei „hodowanie brzucha” i picie alkoholu przypomina dobrowolną kastrację mężczyzny. Wydaje się, iż optymalny poziom tkanki tłuszczowej dla mężczyzny to ok. 10-12%. Nadmierne „docięcie” jest szkodliwe dla zdrowia, nadmiar tkanki tłuszczowej przyczynia się do wystąpienia licznych chorób i problemów zdrowotnych.

Referencje:

  • Pardue A1, Trexler ET2,3, Sprod LK1. “Case Study: Unfavorable But Transient Physiological Changes During Contest Preparation in a Drug-Free Male Bodybuilder”.
  • Kathleen Deska PAGANA, Timothy J. PAGANA „Testy laboratoryjne i badania diagnostyczne w medycynie”
  • Katarzyna Krekora-Wollny „Niedoczynność tarczycy a otyłość” https://journals.viamedica.pl/forum_zaburzen_metabolicznych/article/download/28738/23507
  • dr hab. n. med. Magdalena Olszanecka-Glinianowicz, prof. SUM „Rola diety bardzo niskokalorycznej (VLCD) w leczeniu otyłości” https://journals.viamedica.pl/eoizpm/article/download/25924/20734
  • Hulmi JJ1, Isola V2, Suonpää M3, Järvinen NJ2, Kokkonen M4, Wennerström A5, Nyman K6, Perola M7, Ahtiainen JP2, Häkkinen K2. “The Effects of Intensive Weight Reduction on Body Composition and Serum Hormones in Female Fitness Competitors.” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28119632
  • Izabela Karwacka, Piotr Wiśniewski, Krzysztof Sworczak „Stany nagłe w tyreologii — część II” https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/view/17951
  • Marek Mędraś „Wprowadzenie do neuroendokrynologii” https://journals.viamedica.pl/polski_przeglad_neurologiczny/article/viewFile/19979/15682
  • „Stany nagłe w tyreologii — część I” https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/viewFile/17962/14163
  • Marcin Gierach, Joanna Gierach, Roman Junik „Insulinooporność a choroby tarczycy” https://journals.viamedica.pl/endokrynologia_polska/article/download/48072/35337
  • Asian J Androl. 2014 Mar-Apr; 16(2): 223–231. Published online Jan 20, 2014. doi: 10.4103/1008-682X.122365 PMCID: PMC3955331 Lowered testosterone in male obesity: mechanisms, morbidity and management http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3955331/
  • Jeff S. Volek, William J. Kraemer, Jill A. Bush, Thomas Incledon, Mark Boetes “Testosterone and cortisol in relationship to dietary nutrients and resistance exercise” http://jap.physiology.org/content/82/1/49.long
  • Hämäläinen E, Adlercreutz H, Puska P, Pietinen P. “Diet and serum sex hormones in healthy men”. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/6538617?access_num=6538617&link_type=MED&dopt=Abstract
  • Dariusz Rapa, Tomasz Paszkowski „Suplementacja testosteronem, a seksualność kobiet” https://journals.viamedica.pl/seksuologia_polska/article/viewFile/33628/24671
  • „Sex i hormony” – fundacja MEDAN.
Zawarte treści mają charakter wyłącznie edukacyjny i informacyjny. Starannie dbamy o ich merytoryczną poprawność. Niemniej jednak, nie mają one na celu zastępować indywidualnej porady u specjalisty, dostosowanej do konkretnej sytuacji czytelnika.
Komentarze (0)