Tajemnice oleju palmowego. Co warto o nim wiedzieć?

Olej palmowy to jeden z najczęściej wykorzystywanych olejów roślinnych na świecie. Znajdziemy go w setkach produktów spożywczych, kosmetycznych, a także w produkcji biopaliw. Mimo jego powszechnego zastosowania, wokół oleju palmowego narosło wiele kontrowersji – zarówno w kontekście zdrowia, jak i ochrony środowiska. W tym artykule rozwiejemy wszelkie wątpliwości i przyjrzymy się temu, co warto wiedzieć o oleju palmowym, jego wpływie na zdrowie i produkcji, oraz jakie wyzwania wiążą się z jego szerokim zastosowaniem. 

1. Czym jest olej palmowy?
2. Czy olej palmowy ma jakieś korzyści?
3. Zagrożenia zdrowotne oleju palmowego
4. Olej palmowy a środowisko – kontrowersje i wyzwania
5. Czy istnieje alternatywa dla oleju palmowego?
6. Zrównoważona produkcja oleju palmowego – czy to możliwe?
7. Podsumowanie – co warto wiedzieć o oleju palmowym?

Czym jest olej palmowy?

Olej palmowy jest pozyskiwany z owoców palmy olejowej (Elaeis guineensis), a największe plantacje tego surowca znajdują się w Malezji i Indonezji. Co ciekawe, istnieją dwie główne formy oleju palmowego:

1. Czerwony olej palmowy, pozyskiwany z miąższu owoców, ma naturalnie pomarańczowo-czerwony kolor, wynikający z wysokiej zawartości karotenoidów (prekursorów witaminy A).
2. Olej z nasion owoców palmy – bardziej przypomina klasyczny olej roślinny i jest powszechnie stosowany w przemyśle spożywczym i kosmetycznym.

Olej palmowy zawdzięcza swoją popularność stabilności chemicznej, co sprawia, że ma długi okres przydatności do spożycia i jest odporny na wysokie temperatury, dzięki czemu jest idealny do smażenia, pieczenia oraz stosowania w przetwórstwie.

Polecamy również: Co naprawdę jest zdrowe? Odkryj produkty, które sabotują Twoją dietę

Czy olej palmowy ma jakieś korzyści?

Mimo kontrowersji wokół oleju palmowego istnieją także pewne korzyści zdrowotne, szczególnie w przypadku jego nierafinowanej wersji – czerwonego oleju palmowego. Jest on bogaty w:

• Karotenoidy (prekursory witaminy A), które wspierają zdrowie oczu oraz mogą działać jako silne antyoksydanty.
• Witaminę E w formie tokoferoli i tokotrienoli, które chronią organizm przed stresem oksydacyjnym i wspierają zdrowie skóry.
• Źródło energii – jak inne tłuszcze, olej palmowy dostarcza dużą ilość energii (9 kcal na 1 g tłuszczu), co może być przydatne w dietach wysokokalorycznych.

Warto jednak podkreślić, że te korzyści dotyczą głównie nierafinowanej, czerwonej wersji oleju palmowego, która nie jest szeroko dostępna w codziennej diecie większości ludzi. W przypadku rafinowanego oleju palmowego, obecnego w większości przetworzonej żywności, sytuacja wygląda inaczej.

Zagrożenia zdrowotne oleju palmowego

1. Wysoka zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych Olej palmowy zawiera około 50% nasyconych kwasów tłuszczowych, które mogą podnosić poziom „złego” cholesterolu LDL, zwiększając ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Wpływ nadmiernego spożycia tłuszczów nasyconych na zdrowie serca jest jednym z głównych powodów, dla których dietetycy często zalecają ograniczenie produktów bogatych w olej palmowy.

2. Rafinacja i szkodliwe związki Proces rafinacji oleju palmowego prowadzi do powstawania szkodliwych związków, takich jak 3-MCPD i estry glicydylowe (GE), które mają potencjalne działanie rakotwórcze. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) określił limity dla tych związków, jednak ich obecność w przetworzonej żywności budzi wciąż wiele obaw.

Olej palmowy a środowisko – kontrowersje i wyzwania

Największą kontrowersją związaną z produkcją oleju palmowego jest jego wpływ na środowisko naturalne. Wylesianie tropikalnych lasów deszczowych w celu zakładania plantacji palm oleistych prowadzi do drastycznych skutków dla bioróżnorodności, emisji dwutlenku węgla oraz życia lokalnych społeczności.

Skutki wylesiania

1. Utrata siedlisk dzikich zwierząt Indonezja i Malezja, które są głównymi producentami oleju palmowego, straciły ogromne powierzchnie lasów deszczowych, co prowadzi do niszczenia siedlisk zagrożonych gatunków, takich jak orangutany, tygrysy sumatrzańskie czy słonie. Wylesianie jest główną przyczyną wyginięcia wielu z tych gatunków.

2. Zmiany klimatyczne Wylesianie w tropikach przyczynia się do uwalniania ogromnych ilości dwutlenku węgla do atmosfery, co przyspiesza globalne ocieplenie. Wylesianie powoduje także zmiany w lokalnym klimacie, prowadząc do zmniejszenia opadów i zubożenia gleby.

Problemy społeczne

Produkcja oleju palmowego wiąże się również z problemami społecznymi. Plantacje w krajach rozwijających się często prowadzą do naruszeń praw człowieka, takich jak praca przymusowa, nieodpowiednie warunki pracy i wykorzystywanie dzieci do pracy. Międzynarodowe organizacje, takie jak RSPO (Roundtable on Sustainable Palm Oil), starają się walczyć z tymi problemami, promując zrównoważoną produkcję oleju palmowego.

Czy istnieje alternatywa dla oleju palmowego?

W obliczu rosnącej świadomości ekologicznej wielu konsumentów i firm poszukuje alternatyw dla oleju palmowego. Warto jednak zaznaczyć, że inne oleje roślinne, takie jak oliwa, olej kokosowy czy rzepakowy, mają również swoje ograniczenia ekologiczne. Wydajność produkcyjna oleju palmowego jest znacznie wyższa niż innych olejów – na hektar ziemi palma oleista produkuje więcej oleju niż inne rośliny oleiste.

Uwaga: Zastąpienie go innymi olejami mogłoby wymagać znacznie większej powierzchni uprawnej, co paradoksalnie mogłoby zwiększyć presję na wylesianie.

Zrównoważona produkcja oleju palmowego – czy to możliwe?

Certyfikaty takie jak RSPO promują zrównoważone praktyki w produkcji oleju palmowego. Plantacje certyfikowane przez RSPO muszą spełniać określone standardy ochrony środowiska, uczciwych warunków pracy oraz minimalizowania negatywnego wpływu na bioróżnorodność. Konsumenci, wybierając produkty z certyfikatem RSPO, mogą mieć pewność, że przyczyniają się do bardziej odpowiedzialnej produkcji oleju palmowego.

Podsumowanie – co warto wiedzieć o oleju palmowym?

Olej palmowy, choć powszechnie stosowany i korzystny pod względem stabilności i wydajności, niesie ze sobą poważne wyzwania zdrowotne i ekologiczne. Warto zwracać uwagę na pochodzenie oleju palmowego, wybierając produkty z certyfikatem RSPO, aby zminimalizować negatywny wpływ na środowisko i wspierać bardziej zrównoważone praktyki.

Porada autora: Jeśli zależy Ci na zdrowiu i ochronie środowiska, lepiej wybierać produkty zawierające olej palmowy z certyfikatem RSPO lub najlepiej poszukaj alternatyw, takich jak oliwa, olej kokosowy czy rzepakowy. Jednak pamiętaj, że każde źródło oleju ma swoje wady, więc świadome podejście do konsumpcji jest kluczowe.

Autor: Łukasz Domeracki - mgr inż. technologii żywności i żywienia człowieka

Źródła:

• https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/benefits-palm-oil
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/risks-palm-oil
• https://ec.europa.eu/sustainable-palm-oil