Jak podaż glukozy, fruktozy i cukru wpływa na zdrowie?

Rodzaj diety ma wpływ na gromadzenie tłuszczu, stan zapalny, ryzyko sercowo-naczyniowe, ryzyko powstania raka, samopoczucie, przyrosty masy mięśniowej, stres oksydacyjny, prognozowaną długość życia, mikrobiom jelitowy, funkcjonowanie układu odpornościowego i nerwowego, a nawet ryzyko odniesienia kontuzji (np. brak kluczowych dla kości i stawów związków).

Nawet dwie identyczne pod względem podaży energii diety mogą przynosić kompletnie odmienne rezultaty w zależności, jakich cukrów i tłuszczów użyjemy. Udowodniono to na przykładzie zastępowania masła oliwą z oliwek oraz  przetworzonej żywności na nieprzetworzoną.

Jak spożywanie glukozy, fruktozy i cukru wpływa na zdrowie?

Napoje słodzone cukrem mają niekorzystny wpływ na metabolizm glukozy i lipidów, jeśli są spożywane w dużych ilościach przez osoby otyłe (lub z nadwagą), ale wpływ mniejszych dawek cukrów u osób o normalnej masie ciała jest mniej wyraźny.

Celem naukowców było ustalenie wpływu cukrów, dostarczanych przez 3 tygodnie, na transporter cholesterolu LDL, parametry metabolizmu glukozy i lipidów, a także na markery stanu zapalnego u zdrowych, młodych mężczyzn. Dwadzieścia dziewięć osób poddano sześciu różnym interwencjom trwającym 3 tygodnie. Osoby te wybrano losowo, a otrzymywały one 600 ml słodzonych napojów:

• z 40 g fruktozy dziennie 
• z 80 g fruktozy dziennie 
• z 40 g glukozy dziennie 
• z 80 g glukozy dziennie 
• z 80 g sacharozy dziennie 
• Ostatnia grupa miała ograniczać podaż fruktozy

Wyniki

1. Miażdżycorodne zmiany odnotowano, gdy dostarczano fruktozy (40 g dziennie lub 80 g dziennie) lub 80 g cukru dziennie.
2. Podaż 80 g fruktozy dziennie miała wpływ na spadek wielkości cząstek LDL, tak samo działała dieta z dodatkiem 80 g cukru dziennie.
3. Stężenia glukozy na czczo wzrosły od 4% do 9% po każdym rodzaju cukru, niezależnie od jego ilości.
4. Stężenia wysokowrażliwego białka C-reaktywnego (hs-CRP) wzrosły od 60% do 109%, niezależnie od rodzaju węglowodanów.
5. Stężenie leptyny wzrosło podczas interwencji z napojami dostarczającymi glukozę.

Na co wskazują wyniki?

Dane z cytowanego eksperymentu wskazują na potencjalnie szkodliwy wpływ nawet niskiego do umiarkowanego spożycia napojów słodzonych np. cukrem, na markery ryzyka sercowo-naczyniowego, takie jak cząsteczki LDL, glukoza na czczo i hs-CRP w ciągu zaledwie 3 tygodni u zdrowych młodych mężczyzn, co ma szczególne znaczenie dla młodych konsumentów.

Komentarz

Podwyższone stężenie glukozy na czczo zwiastuje cukrzycę, a z cukrzycą są powiązane choroby sercowo-naczyniowe, udary mózgu i nowotwory. Fruktoza w większej dawce potrafi uszkodzić wątrobę, podanie dożylne dużej dawki czystej fruktozy zabija człowieka. W porównaniu z osobami zdrowymi, w przypadku chorych na cukrzycę ryzyko zawału serca rośnie o 65%, rozpoznanie niewydolności serca o 69%, stenozy aortalnej o 34%, a udaru mózgu o 68%.

Podwyższone CRP

C-reaktywna proteina (c-reactive protein) jest wytwarzana przez wątrobę i jest jednym z kluczowych białek ostrej fazy. Podwyższone stężenie CRP (oznaczające stan zapalny tak samo, jak stężenie czynnika martwicy nowotworów alfa) również jest związane z miażdżycą i chorobą niedokrwienną serca (CHD). Ponadto wysokie CRP może oznaczać zapalenie stawów, gorączkę reumatyczną, Zespół Reitera, Chorobę Crohna, choroby zapalne naczyń krwionośnych, zawał tkanek, zawał mięśnia sercowego, zawał płuca, uraz tkanek miękkich, gruźlicę, chorobę nowotworową. W cytowanym eksperymencie najgorzej oddziaływała dawka 80 g fruktozy dziennie, zwiększała stężenie CRP o 109%. Jednak nawet podawanie 40 g fruktozy dziennie zwiększało CRP o ~83%.

Czy zwykły cukier (biały, brązowy itd.) był lepszy?

Nie! Zwiększał stężenie CRP o 106%. Nie powinno to dziwić, bo cukier to w 50% glukoza i w 50% fruktoza, więc mamy w pakiecie wszystko, czego powinniśmy unikać. Ponadto chciałbym zwrócić uwagę, iż były to osoby mające zaledwie ~15% tkanki tłuszczowej. Biorąc pod uwagę, iż przeciętny mężczyzna może mieć 20%-25%, a kobieta nawet 30%-35% tłuszczu, w ich przypadku jakakolwiek dawka glukozy, fruktozy lub ich mieszanek wyrządzi o wiele większe szkody zdrowotne. 

Ilu ludzi umiera przez dostarczanie nadmiernych ilości cukrów?

Stan zapalny jest wiązany z nowotworami, chorobami serca i cukrzycą, a więc głównymi chorobami dziesiątkującymi ludzkość. W 2020 r. na świecie odnotowano prawie 20 mln przypadków raka, z tego zmarło 10 mln osób. Choroby sercowo-naczyniowe dotknęły 271 milionów ludzi w 1990 r., a ta liczba wzrosła do 523 milionów w 2019 r. Liczba zgonów z powodu chorób sercowo-naczyniowych (zawały serca, udary mózgu itd.) wynosiła 12,1 mln w 1990 r. i wzrosła do 18,6 mln w 2019 r.

W 2017 r. na cukrzycę chorowało 476 mln ludzi, z tego zmarło 1,37 mln ludzi. Inne dane mówią o 4,2 mln zgonów powiązanych z cukrzycą i jest ona przyczyną 11,3% wszystkich zgonów globalnie. W 2017 r. pojawiły się też ~23 mln nowych przypadków cukrzycy.

Jak widać, ograniczenie podaży cukru, glukozy, fruktozy może mieć duży wpływ na nasze życie i zdrowie. Razem opisane choroby eliminują co najmniej 32,8 milionów ludzi rocznie i nie wiemy, czy ta wartość jest odpowiednio oszacowana (czy nie jest zaniżona). To tak, jakby co roku wymierała prawie cała populacja Polski.

Nie wiemy, ile osób umiera z powodu nadmiernej konsumpcji słodzonych napojów i innych niezdrowych produktów, ale można podejrzewać, iż  opisane wyżej przypadki są w pewnej mierze związane ze stosowaniem niewłaściwej, bogatej w przetworzone cukry diety. Nie można demonizować cukru, bo na problemy zdrowotne składa się cała, niewłaściwa dieta, brak aktywności fizycznej, sięganie po alkohol, mięso i papierosy (kancerogeny I klasy). Sam cukier w umiarkowanej ilości nie jest groźny, a dla sportowców po ciężkim treningu jest nawet wskazany. Jednak odpowiedzmy sobie na pytanie, jaki procent społeczeństwa regularnie uprawia sport, a jaka część naszej populacji spędza wolny czas na kanapie, oglądając seriale i reklamy?

Referencje, badania naukowe, piśmiennictwo:

Isabelle Aeberli i in. Low to moderate sugar-sweetened beverage consumption impairs glucose and lipid metabolism and promotes inflammation in healthy young men: a randomized controlled trial https://academic.oup.com/ajcn/article/94/2/479/4597872

Jacques Ferlay i in. Cancer statistics for the year 2020: An overview https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33818764/

Xiling Lin i in. Global, regional, and national burden and trend of diabetes in 195 countries and territories: an analysis from 1990 to 2025 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7478957/

Pouya Saeedi i in. Mortality attributable to diabetes in 20-79 years old adults, 2019 estimates: Results from the International Diabetes Federation Diabetes Atlas, 9 th edition https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32068099/

Gregory A Roth i in. Global Burden of Cardiovascular Diseases and Risk Factors, 1990-2019: Update From the GBD 2019 Study https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33309175/