Święta to nie tylko czas rodzinnych spotkań i celebracji, ale także okazja do obfitego jedzenia. Niezależnie od kultury czy kraju, okres świąteczny kojarzy się z pełnym stołem i przyzwoleniem na odstępstwa od codziennej diety. W polskiej tradycji Boże Narodzenie i Wielkanoc to dwa najważniejsze święta, w których jedzenie odgrywa szczególną rolę. Oba są silnie zakorzenione w obyczajach rodzinnych i religijnych, a każdemu towarzyszy szereg dań i deserów, które trudno traktować jedynie jako dodatek do spotkań. W tym artykule przyjrzymy się, które ze świąt może prowadzić do większego nadmiaru kalorii oraz jakie psychologiczne i fizjologiczne mechanizmy temu sprzyjają.
Boże Narodzenie – święta kulinarnej rozpusty?
Trzy dni świętowania (a często i cały tydzień), 12 potraw wigilijnych, makowiec, sernik, piernik, ryba w galarecie, karp smażony i kompot z suszu. Do tego dodatkowe spotkania rodzinne i firmowe, gdzie na stołach królują pasztety, śledzie i sałatki jarzynowe. Boże Narodzenie to kulinarna eksplozja, której trudno się oprzeć. Według danych z publikacji naukowych analizujących wzorce żywieniowe w czasie świąt w USA i Europie przyrost masy ciała w grudniu wynosi średnio od 0,4 do 0,9 kg w zaledwie kilka dni.
Przyczyną jest nie tylko ilość spożywanego jedzenia, ale także zwiększone spożycie alkoholu i cukru. Tradycyjne dania wigilijne, choć postne, często zawierają dużo tłuszczu, np. w panierowanych rybach, a świąteczne ciasta obfitują w cukier i kalorie. Efekt? Średni dobowy bilans energetyczny w czasie Bożego Narodzenia może przekraczać 4000 kcal dziennie.
Wielkanoc – mniej dni, ale więcej tłuszczu?
Choć święta wielkanocne trwają krócej, to pod względem energetycznym wcale nie ustępują grudniowym celebracjom. Wędliny, pasztety, kiełbasy, jajka z majonezem, żurki i biała kiełbasa to produkty wysokotłuszczowe i kaloryczne. Same jajka w wersji z dodatkami potrafią dostarczyć kilkaset kalorii, a jedna porcja mazurka to nierzadko ponad 500 kcal.
Czasem w dwa dni Wielkanocy jesteśmy w stanie dostarczyć tyle samo kalorii, co przez całe Boże Narodzenie. Różnica polega na tym, że wiosenne święta są bardziej skondensowane i często mają charakter bardziej mięsny i tłusty. W badaniach zebranych przez Nutrition Reviews wskazuje się, że największe różnice w spożyciu kalorii w Wielkanoc odnotowuje się u osób aktywnych fizycznie – ich restrykcyjna dieta zostaje na chwilę zawieszona, co prowadzi do gwałtownego wzrostu spożycia tłuszczu.
Psychologia świąt – dlaczego nie potrafimy odmówić?
Święta to także czas emocjonalnego jedzenia. Wiele osób sięga po dokładki nie dlatego, że są głodni, ale dlatego, że dana potrawa kojarzy się z dzieciństwem, rodziną lub świętym spokojem. Dochodzi presja społeczna: „zjedz, bo się obrazi babcia”, „spróbuj ciasta, zrobiłam specjalnie dla ciebie”. Badania psychologiczne opublikowane w Appetite pokazują, że w kontekście społecznym spożywamy nawet 30–50% więcej niż jedząc w samotności. Wpływ ma również estetyka stołu – świąteczna oprawa wizualna i zapachowa stymuluje apetyt i zaburza wewnętrzne sygnały sytości.
Święta a wzrost wagi – co pokazują badania naukowe?
Badania opublikowane w New England Journal of Medicine wskazują, że średni przyrost masy ciała w okresie świąt wynosi około 0,5 kg, a większość osób nie traci tej wagi przez kolejne miesiące. Zjawisko to obserwowano nie tylko w USA, ale także w Niemczech, Japonii i Wielkiej Brytanii. Naukowcy z British Journal of Nutrition zwracają uwagę, że nie tylko świąteczne dni, ale także „okres przed i po” ma ogromne znaczenie – zwiększa się liczba spotkań, a spada poziom aktywności fizycznej. Sumaryczny bilans może oznaczać nadwyżkę kilku tysięcy kilokalorii w skali tygodnia.
Zderzenie tradycji z nowoczesnością – gotowanie, kupowanie i jedzenie „na zapas”
Z badań Harvard T.H. Chan School of Public Health wynika, że coraz częściej rezygnujemy z gotowania na rzecz cateringu lub szybkich zakupów gotowych dań. Problemem nie jest już tylko skład potraw, ale ich ilość. Wiele rodzin przygotowuje jedzenie w nadmiarze, często na kilka dni, co automatycznie wydłuża okres przejadania się. Badania wskazują, że marnowanie żywności i przejadanie się często idą w parze – kupujemy więcej, niż potrzebujemy, a jednocześnie nie potrafimy się powstrzymać, gdy coś już stoi na stole.
Kiedy jemy i tyjemy więcej? Próba porównania
Boże Narodzenie trwa dłużej i oferuje więcej okazji do sięgania po kolejne porcje jedzenia. Wigilia, dwa dni świąt, a często także kilka dni przygotowań i spotkań poprzedzających, to czas, w którym kalorie kumulują się stopniowo, ale intensywnie. Wielkanoc, choć krótsza, koncentruje się na bardzo kalorycznych potrawach – jajka z majonezem, żur na białej kiełbasie, mazurki i pasztety nierzadko dostarczają więcej tłuszczu niż bożonarodzeniowe dania.
Mimo to, badania opublikowane w The American Journal of Clinical Nutrition pokazują, że to grudzień – z uwagi na długość świąt i częstsze spotkania – przynosi statystycznie największy wzrost masy ciała w populacji. W skali tygodnia Boże Narodzenie nadal wygrywa pod względem nadwyżki kalorycznej, co czyni je „rekordzistą” w świątecznym przybieraniu na wadze.
Jak jeść świątecznie, ale rozsądnie?
Klucz to planowanie i selekcja. Nie trzeba rezygnować z ulubionych potraw, ale warto zachować umiar, ograniczyć liczbę dokładek, unikać podjadania między posiłkami i zadbać o aktywność fizyczną – choćby spacer po obiedzie. Wybieranie mniejszych porcji i unikanie gazowanych napojów oraz nadmiaru alkoholu to kolejne strategie wspierające zdrowie w święta.
Podsumowanie: Więcej niż kalorie – święta z umiarem
Święta są po to, by cieszyć się bliskością i chwilą spokoju – jedzenie jest tego częścią, ale nie musi być celem samym w sobie. Niezależnie od tego, czy to Boże Narodzenie, Wielkanoc, czy jakiekolwiek inne święto, najważniejsze, by zachować równowagę. Świadome podejście do tego, co ląduje na naszym talerzu, pozwala cieszyć się smakiem i tradycją bez konieczności liczenia kalorii po świętach.
Źródła:
- Weight Gain over the Holidays in Three Countries https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27653588/
- The Control of Food Intake in Humans https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK278931/
- Weekly, seasonal and holiday body weight fluctuation patterns among individuals engaged in a European multi-centre behavioural weight loss maintenance intervention https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7192384/
